Celã prôcë ù pòdstôw je zbùdowanié gòspòdarczi ë spòłeczni dôdżi, mòcë kaszëbiznë ë Kaszëbsczégò Nôrodu. Juwerno jak naji pôłniowi bracyni - Pòlôszë w kùńcu XIX wiekù - ni mającë pòjudżi ni mòżlëwòtë kùstrzni biôtczi ò niã, mòżemë prôcowac nade zmòcnienim najich mòcy. Pò co? Żebë za jaczis czas czedë bãdzemë mòglë cos ze sobą zrobic, nie bëc biédni, le mòc pòwiedzec kòżdémù: „Nama ni féluje waju pòmòce! Më so radã dómë sómi!”. Apartno, wejta le chto pòwôżno biérze gôdanié żôrotnégò a chto bòkadnégò? Doch jasné je, że wicy do gôdaniô mô nen chto mô dëtczi, nen mô mòc. To je widzec doch wszãdze. Mùszimë jakno nôród bëc bôkadni, nie chòdzy mie kò ò to żebë niechterni z naju bëlë milionerama, a reszta - jak to gôdają Pòlôszë - klepa biédã. Jak tegò dokònac? Jak to zrobic żebë i Kaszëba-gbùr i Kaszëba-rëbôk i włôscëcél firmë ë czegò jesz „wëchôdelë na swòje”? Mie so widzy, że to je prosté: je nót òznaczëc co je kaszëbsczé a co nié, ë tedë kòżden bëlni Kaszëba pùdze le do taczégò krómù co je kaszëbsczi. To znôczi w nim so gôdô w rodni mòwie, włôscëcél je Kaszëba ë tak dali.

A żebë to bëło òd razu widzec jaczi króm je kaszëbsczi a jaczi nié, sygnie na dwiérzach naklejic naklejkã. Bò jak dómë zaróbk najémù bratowi, a òn nama, më sąsadowi a pùzni òn nama, to më bądzemë sã zbògacac, Më jakno nôród. Naju dëtczi nie bãdą òdpłëwac do cëzëch czeszeni.

Abò jinszô zacha. Na rënkù rëbów je terô wiele bòksa (to je łososa) z Norwegëjë. To më ni mómë najégò, bôłtëcczégò? - jô so pitóm! Doch mómë, le limitë pòłowòwé są tak nisczé, że nie sygają temù zabrë-kòwieniu co je na Pòmòrzu. Za môło łowimë żebë sygło na naju stołë, ë mùszimë jimpòrtowac. Czë to doch nie mòże bëc, zwëczajno, òdwrotno? To je: żebë më łowile najégò bòksa i przediwale gò jinszim? Ë na tim robilë „biznes”? Mómë pò prôwdze dobrą rëbã w najim mòrzu ë tak gôdają ti chterni szmakalë rëbë z Unijë Euro-pejsczi ë naje. Norwesczi bòks, jô móm gò jadłé ë w Miemcach ë ù naju, je lëchszi. Nie szmakô tak samò jak naji bôłtëcczi a do tegò je niezwë-czajno czerwióni. Òn nie je łowióni w mòrzu, to wiém na gwës, le hòdowóni. Żebë bëło wieseli, to jô wama pòwiém, a to téż na sicher wiém, że òn je fùtrowóni miãsém, chterné je wrzëca-né do wòdë. Temù nen bòks norwesczi je barżi czerwióni. Né i gwës temù, że dostôwô wszelejaczé chemiczné dodatczi. Terô tegò ni mùszã òsoblëwò dokazowac, że jeżlë co sztót we teleòbzérnikù widzã reklamë bòksa norwesczégò to mie òglô złosc biérze. Bò w nëch gôdają „Norwesczi - znôczi bëlni”. I co je nót tu zrobic? Czedë przechôdómë do krómù, pòzdrzimë cëż më bierzemë: czë to je rëba czë jinszi towôr naj czë cëzy. To je doch wiedzec, że w supermarketach ni bãdze najégò, le wszëtkò je zajimpòr-towóné. To pò co do nëch chòdzymë? Czë ni lepi je jic do taczégò krómù, dze i sąsadowi dómë zaróbk ë naji producentë co z tegò bãdą mielë ë naji gbùrzë, rëbôcë... Czë lepi je dac zaróbk jaczim niéznónim lëdzóm z „Ni-ma-wiedzec-skądka”?

To samò jak chcemë wzyc so kògòs do robòtë. Jeżlë wezniemë Kaszëbã, bãdze to znôk naji solidarnoscë. Ë tak je brëk dzejac. Mùszimë taczi bëc, bò dzysô jô cë, witro të mie, ë razã so pòmagającë wëdwigniemë dobrobëcé ë bòkadnosc Nôrodu Kaszëbsczégò. Ë ò to chòdzy we prôcë ù pòdstôw. Terô nie je czas kùstrzni biôtczi. Nié czas rewòlucëji. Terô mùszimë zbùdowac taczé fest czëcé naji jednotë ë sëłë, ë do tegò miec prôwdzëwą sëłã pòli-ticzną ë ekònomiczną, taką że nie bądze nót rewòlucëji ni krwi. Zwëczaj-no jednegò dnia so òdeckniemë a bùten bãdze brzëmia le kaszëbskô mòwa, naj bãdze to krôj, bògati, bòkadni ë z dzérzczim nôrodã. Ë tedë pòwiém: „Mómë dobëté! Mógã cëszno ùmrzec!” Bò jô chcã bëc pòchòwóni le na wòlnim Pòmòrzu, na pòjużnëch Kaszëbach.

To je grãdô ë drãgô darga. Le jeżlë naju snë są wcyg ò rodni zemi, żlë je òna nóma drogô jak nick jinszégò na swiece, to më so dómë radã. To je piérszô ë òstatnò darga - darga na dzys. Jinaczi terô sã nie dô.

Apartno òd tegò co móm rzekłé wëżi, je drëgô zacha: zmacnianié czëcégò naji jednotë. Chòdzy mie ò to, żebë nich nie gôdôł: „Jô nie wiém, czë jô jem Pòlôch czë Kaszëba, mòże jem jô taczi pòlsczi Kaszëba, abò kaszëbsczi Pòlôch?” Dlô wszëtczëch to mùszi bëc jasné, że Kaszëba je Kaszëba i kùńc! Ni mòżemë bëc blôd, mùszimë to o pòwiedzec głosno ë bùszno.

A co temù służi? - zapëtają niechterni, fùl dobri wòlë, le nie wiedzący jak dzejac. Òdpòwiedzów je wiele. Gwësno pismiona ë ksążczi. Gwësno kaszëbizna we szkòłach ë na Ùniwer-sytece. Gwësno kaszëbizna w teleòb-zérnikù ë w radio. Gwësno jimprezë òbéńdowé z nôwikszą z nëch - Zjazdã Spòłecznoscë Kaszëbsczi - baną Transcassubia, chterną jô nazéwóm „Bana Jednotë”. Gwësno téż to co bëło rzekłé wëżi ò rozwiju gòspòdarczim. Na gwës téż to, że mómë naklejczi na autach, krómach, chëczach ë niechter-ni ju pùbliczno gôdają pò kaszëbskù. To pëszno dzejô na nëch, co są blôdëchni. Ë bëlno dzejô na nëch wszëtczëch, chterni nie są gwësni swòjégò môlu na swiece.

Taczi progrôm Rodnô zemia, na przikłôd, bùdëje doch czëcé przënależ-noscë do najégò nôrodu, ùczi kaszëbi-znë nëch chterni jã mają zabëté, pòkôzywô naj môłi, kąsk zabëti swiat. Jinszim razã zôs bãdzemë mëszlec czë òn pò prôwdze je zabëti, czë chtos chcôł gò pòszargac ë chto to béł. Na zakùńczenié jô chcã le pòwiedzec, że taczëch lëdzy ë jinicjatiwów je wicy ë dlô nas ùczba je takô, żebë jé wspie-rac, brac w nich part, bëc na nich ë wëcygac z nëch patrioticzną nôukã.

P. Kąsk