Beniël nie przëniese
Czéj czlowiek je mlodi, tej różné glëpòtë sã gò trzimają.
Ni mòże ùsëdzëc doma. Dërch bë chòdzyl, a chòdzyl. A jak to
gôdô mòja nënka – a jinszé pewno téż – òd tegò chòdzeńiô nick
dobrégò nie windze.
Në wejle, nie windze, bò cëż mlodi beniël móglbë przëniesc
dodóm. Z dzéwczãtama to je jinszô rzecz, òne mògą przëniesc
dodóm baro wiele. Mùszą òpasowac żebë nie bëlo jesz jednégò
pësôka do żëwieniô.
Mòja cotka to wszëtkò wié – tak mie sã przënômi wedôwô –
dërch chòdzy pò wsë a wszëtkò co ùczëje przënôszy do nas.
We strzoda pò pôlniu zôs wparzëla do naji. Czerwionô na pëskù
jak pita, na pól zadëszonô... òd biéganiô wnëkala na wëstrzód
jizbë.
Tatk miôl sã wnëtka szpérë pòlumióné òd ùcekaniô, ale i tak
mùszôl òstac, bò cotka gò widzala. Wejlë, cotka wnëkala w
nã jizbã a riknãla:
– Wjéta wa co? Marëszka òd Pribów mô ùrodzoné knôpa. To doch
je kùnc swiata. To dzéwczã mô le szesnôsce lôt. Chtëż to widzôl!!!
Jô so mëslôl – chòc rôz të bialkò rzëkla co nowégò, bò ò
tim szpòrcë jô jesz czëté ni miôl. Marëszka kùnczëla ósmą
klasã. Welë jô so ji nigdë tak richtich nie przëzérôl ale
òstatnio bëla jakbë wëpanialô. Wcale nie bëlo pò ni widzec,
że mdze miala dzeckò. Ale gôdają, że co mô bëc to mdze.
Tatk wëzdrzôl nôprzód na cotkã, téj na nënka, a téj jegò
òczë sczerowalë sã prosto w mòjã stronã, jakbë jô miôl z tim
wszëtczim co wspólnégò. Jô doch tam nawëtka pôlca nie przëlożil.
Wszëtcë wiédzą, że to nié jô. Cëż tu terô òd mie chcą. Chòdzëla,
tej wëchòdzëla. Matizer noga, jô doch téż dërch chòdzã. Aha!
Ò to jima chòdzy. Wejle, përzinka prôwdë w tim mòże bëc. Równak,
blós përzna, a móże jesz mni.
– Widzysz të – rzekl tatk. – Te téż dërch chòdzysz. Co te
czasã téż czegò nie zmajstrëjesz?
Mie sã zrobilo glupio. Różné rzeczë mie so w lepie, ale dzéwczãta.
Mòwë ni ma. Cotka seje propagandã. Chòdzy z wszëtczëmi glëpòtami
do nas, a tej jô przez niã dostôwajã. Niech jidze dodóm!
Tatk bël tak wëstraszoni, że rzek mie pòtemù, jak to sã stalo,
że cotka z wùją, mają blós... jednégò Paùlka. A bëlo to tak:
„W jednã niedzelã, pò pôlniu, wszëtcë doma òdpòcziwalë na
kanapie. Slunkò sã fejn swiécëlo. Bëlo ceplo, a z tegò wszëtczégò
wùjowi zebralo sã na amòrë. Môli Paùlk sedzôl pòd kanapą,
a zabôwiôl sã klockama. Wùja rzekl:
– Môsz, synkù dzesãc zlotëch, a biôj na lodë.
– Jô nie chcã na lodë! – riknąl smôrkòl.
– Czëmù nié. Te doch baro lubisz lodë?
– Nié, jô nie chcã lodów!!!
– Czëmùż nié? – wùja robil sã ju zli...
– Bò jô chcã bëc jëdinakã!
Terô jô wiém, jak to bëlo, jakbë jô wiédzôl ò tim rëchli,
tej nigdë bëm nie rëszil lodów. A terô... szkòda gadac. Niech
so robią co chcą. Nôważniészé, że jô nigdë nick dodóm nie
przëniosã!
Żebë pchlë nie grëzlë
W swiãta Wiôldżi Nocë, wszëtcë knôpi szukelë dëgówczi, gałązczi
brzozowé abò jałowcowé. Je to piãkny zwëk, wiele lepszi òd
òbléwaniô wòdą.
Chãtni knôpi szlë do chëczów, gdze są młodé, fòrszné dzéwczãta.
Skrôdelë sã z samégò rena, żebë dostac jesz brutczi w łóżkach.
Czãsto jich sprzëmierzeńcã je tatk dzewùsów, chtëren òdmikô
dwiérze.
Białczi a dzéwczãta mòżna dëgòwac blós pò nogach. Knôpi rzôdkò
są dëgòwóni, równak czéj córczi rëchli wstóną, tej òne mają
prawò wëdëgòwac starëszków, chlopów ë bëńlów.
W nôdgrodã za bëlné dëgòwanié gòspòdëniô dôwô gòscóm pôrã
jôjków, a czãsa jaczé dëtczi. Tak, że mòżna përzna zarobic.
Jedni gôdają, że trzeba dëgòwac, żebë pchlë nie grëzlë. Jini
cwierdzą, że ùżiwanié zelonëch gałązków a ùderziwanié nima
wzãło swój pòczątk z palmów, chtërnëma lëdze żëdowsczi pòwitelë
Pana Jezësa. Dëgòwanié wpliwô téż na pòprawã zdrowiégò.
Jednégò rokù na Jastrë do kaszëbsczi wsë przëjachôl biskùp.
Pewno reno gò mielë wëdëgòwóné, bò béł jaczis nieswój. A że
parafianie chcelë bëlno tak tczëwôrtnégò gòsca przëjąc, przëszëkòwelë
rozmajitëch smaczków.
Nie wëszło to mù na zdrowié. Wieczór, czej zaczãła sã mszô
biskùp pòdniósł rãce, a czej rzekł „Pón z Wama” òpadlë mù
bùksë. Strząsł je z nóg, zawòlôl służka a rzekl:
– Wezże sënie te bùksë a zaniesë je do Zôkristëji.
Knôp wzął ne bùksë, a mëslôl, że jak to są samég¸ biskùpa,
tej mùszi je wëniesc z pòwôgą. Pòdniósl je do górë a wëmaszerowôl
przez cali kòscól.
Kò zgódno z kaszëbską tradicëją òstôl òn wëdëgòwóni, le përznã
jinaczi. Òd tegò czasu pchlë sã jegò nie jimalë.
Réza do cotczi
Wëbrôl jem sã rôz do cotczi Celinë do Czôrnégò Mlina. Jô
jachôl tam na kòle, chtërne jem dostôl òd starszëch.
Nen dzéń pamiãtóm do dzysô. Bëlo to jednôstégò séwnika kòl
wieczora. Jô so jachôl pòmalë i rozzérôl na wszëtczé stronë.
Niedalek gbùrstwa cotczi Celinë bél stôw, na chtërnim cali
dzéń plëwalë gãse, kaczczi ë jinszé ptôchë. Tak pò prôwdze,
to ju nie bél stôw. Le żôbińc, bò ptôszëzna mia gò zapaskùdzoné.
Kòl negò blotuszka szla wązëchnô stegna. Z drëdżi stronë bél
wiôldzi brzadowi ògród z dozdrzenialima jablama ë krëszkama.
Jô prawie bél na górze. Czej jô tak z ni flot jachôl, zazdrzôl
jem sã w ne fejn jabka i zabél, że jadã kòlã. Òd raza zamiast
skrãcëc na lewò, skrącyl jem w prawò – prosto w nen żôbińc.
Jô sã tak wëląkl, że chcôl jem pòmalë „klepac do Swiãtégò
Piotra”. Żebë wa widzelë co ne kaczczi zrobilë za jôch. Nie
dosc, że jem bél cali mòkri, to jô sã jesz tëch pierdzochów
ùrzas. Nigle jem sã dotôklowôl do cotczi zmiôrzl jem na gnôt.
Cotka flot zrobila mie harbatë. Pón Bóg ji za to zaplac! Dala
sëché òbleczenié a përznã cepli strawë. Czej jô ju doszedl
do se, tej jem ji wszëtkò òpòwiedzôl. A òna mie na to rzekla:
– Widzysz synkù, tak jô téż mëslela. Próżné twòje wzéranié.
Tam mieszkô takô chcëwô Gréta. Òna jesz nikòmù nick dóné ni
mô. Wiész co? Òna lepi òwce wnëkô w ògród, żebë brzôd òzbralë
a nikòmù nie dô.
Jô so mëslôl: cëż to je za bialka, że mô w se taką chcëwòtã.
Nick jem jednak cotce nie rzekl. Pòsedzôl jem z nią jesz përzinkã
i pògôdôl ò tëch a ò nëch sprawach. Tej jem szedl zazdrzec
w chléw do wùjë, a pùzni nëkôl dodóm.
Lëdze są rozmajiti, równak mòja cotka je dobrą bialką. Nie
zamienil bëm ji na żódną jiną. Jednakò z tą Grétą nôleżalobë
zrobic jaczis pòrządk.
Ejnële nasz tatk!
Bëlo to baro, baro dôwno, bò w czasach czéj w Strzelnie òdbiwalë
sã òbrôzczi ò Scynanim Kani. Wszëtcë we wsë bëlë baro znerwòwôni
przëgòtowaniami do wëstãpù.
Wszëtkò szlo baro fejn ë enfach, tak że w niedludżim czasu
òstôl nakrąconi ò tim film. Rzecz dzala sã w jakąs niedzelã,
w 1935 rokù, w nen czas do pùcczégò czina zjechala sã prawie
calô wies, bò lebczanie chcële òbezdrzec na ekranie swòjich
aktorów. Kòżdé z òtemklą gãbą sedzalo ë żdalo na projekcëją.
Czëj zgasle widë, a na ekranie ùkôzôl sã krowi zaprzig prowadzoni
przez ògromni pòsturë Hetmana, w kòmpletni cëchosce rozlégl
sã radosni òkrzik Hetmanowi: Ejnële nasz tatk!
Straszné zwiérzã
Jô mëszlã, że z tëmi kòmpùtrami nie je tak zle, jakbë sã
chto mëslôl. Mòglëbë bëc përznã tunszi, tej czlowiek bë so
taczégò zwiërza dodóm sprowadzyl. Në wejle. Cëż to je taczégò
ten kòmpùtr? Jô téż tegò nie wiedzôl.
Kòl wùje Jana, w ròbòce, stoji na stole taczi môli teleòbzérnik.
Wùja gôdô, że to je mònitór. Niech òn so gôdô co chce, jô
tam swòje wiém, ale sã nie mdã z nim sztridowôl.
Òbòk negò teleòbzérnika stoji takô strzédnô skrzénka. Wedle
wùja, je to ten cali mózg, bez chtërnégò bë sã w robòcë nie
òbeszlo. Jô bë rzekl, że to je jakô kastka pò rëbach abò co
taczégò. Në jo. Òd ti rëbòwi kastë cygną sã dludżi kable,
a jeden je zakùnczoni mëszą. Wùja Jan gôdô, że bez mëszë òn
bë nie rëszil. Czegò bë nie rëszil, to jô nie wiém, ale bë
nie rëszil. Jô bë sã nie chcôl z niegò za baro nasmiéwac,
ale mie to wezdrzi barzi na szëra. Jak Bóg mie swiôdkã! Kò
to sã ledwò w rãce miesczi, a ten ògón je dlëgszi niżlë pòwrózk
do rzëszaniô bika.
Òbòk negò szëra lëżi drëgô skrzénka – përznã miészô. Na ti
skrzéncë je tëli knópów, że mie sã nie chcalo nawëtka rëchòwac.
Wùja gôdô, że jich je sto dwa, ale chtëż bë mù wierzil.
To bë bëlo mést wszëtkò, co nôleżi do tegò zwiérza, jaczim
je kòmpùtr. Jô so doch jesz za baro na tim nie znajã, ale
wùja mie nôùczi. Jô mdã wiedzôl wicy niż òn... bò robi sã
ju trochã stôri.
Terô wùja rozmieje jesz wszëtkò. Równak z tegò co wiém, a
co mie gôdala nënka, wiedno tak nie bëlo. Czej wùja zaczinôl
robòtã z kòmpùtrama, a dowiedzôl sã, że mdze mù pòtrzebni
program – jak òn to gôdô... do edycëjë tekstów, wëbrôl sã
do krómù, a pòproszil ò niegò. Kramôrz zarë wiedzôl ò co mù
chòdzëlo, a rzëk:
– Jo, jô gò zarë przëniosã.
Wùja sztót stojôl. Szpérë miôl jakbë z watë. Kramôrz przëszedl
z lëchą wiescą. Program bél ale blós na Mekintosza. Wùja so
ùrzôsl. Òn jesz doch nie bél richtich òbeznóni w nëch sprawach.
Sromòta mù bëla, ale sã cëchò zapitôl:
– Në jo... a gdzeż je to szasé?
Skądkaż biédni wùja mógl wiedzec, że Mekintosz to je kòmpùtr.
Czlowiek so dërch mùszi ùczëc. Mòże za pôrã lôt mdą wszëtkò
za niegò robilë maszinë. A póczi co mùszi so sóm radzëc...
Strasznô zëma
Czéj czlowiek so tak czasã wieczór sadnie a rozmiszlô nad
swòjim żëcym, tej widzy jak czas flot gnaje do przódkù i nie
chce ani na sztót sã zatrzëmac. Gwiôzdka lecy za gwiôzdką,
jastra lecą za jastrama, zëma za zëmą. Në jo zëma...
Jednégò rokù zëma bëla strasznô a zëmnô. Dërch padôl sniég
a wiôl wiater. Niejeden czlowiek mùszôl so kùpic nową mùcã,
bò spòd ti stôri le ùszë wëzéralë. Czekawé jakô mdze nastãpnô
zëma, wszëtkò wskazywô na to, że bądze jesz gòrzi.
Domëslëlo mie sã jak jednégò dnia, bëlo to bòdôjże pòd kùńc
lëstopadnika, przëszla do nas cotka Gizela. Cos cotce negò
dnia do lepa strzélëlo, bò jesz nie bëla richtich do chëczi
wlazlô a ju zaczãla òpòwiadac pòwiôstka. Bëlo to tak:
„W zëmòwi, cemny a straszny pòrénk Paùl z Ignaca wëbrelë
sã w chlapòwsczé lasë na jachtã. Bialczi jich z dodómù wënëkalë,
a kôzalë sprowadzëc co dobrégò na pôlnié. Wstelë wczas reno,
zjedlë frisztëk, wsedlë na kòla i jachalë. Zëmno bëlo jak
diôchel, ale òni dralowelë do przódkù. Czej dojachalë na plac,
zażëlë so tobaczczi i nabilë swòje flintë szrótã. Jaż tu narôz
zeza krzów wëskòczil stôri dzëk. Nim ti dwaji skrzëpiele sã
rëszëlë dzëk bél ju za krzama. Jesz długò chòdzëlë pò lese,
jednakò nick nie ùchwôcëlë. Fest ju zmarachòwóni z lózyma
rãkama rëszëlë pòd dodóm. Bële mòckò glodni i znerwòwóni i
bez to jeden òbwiniôl drëdżégò.
Czej doszlë dodóm bëlë ju tak pòsztridowóni, że nie gôdelë
ze sobą. Zarô dostelë téż pater noster òd swòjëch bialk. Bez
swòje niedbalstwò mùszelë cali tidzéń wszëtcë jesc zapieklé
bùlwë z kwasnim mlékã.
Rôz kòl pôlnia Paùl rzekl do Ignaca:
– Wiész te Ignac, czej jô tak terô na ce wzéróm, tej mie
sã przëbôcziwô na calô jachta!
Ignac përznã sã zląkl slów Paùla, jednakò spitôl gò:
– Në czemùż to Paùlu, jes të czidli w dekel, czë co?
Ten òdrzekl:
– Nié, nié, ale widzysz. Nôzwëskò môsz Dzëk. Mieszkôsz na
szasëji Mësliwsczi, wëzdrzisz jak lës, a co nôgòrszé gònisz
za mòją Teresą jak szczirz!
Na to mòcno znerwòwóny Ignac òdrzekl:
– Alaże, a jak jô ce widzã, tej mie sã wiedno przëbôcziwô,
jak të mie zaprosyl na òbzórczi chëczë. Të dërch gôdôl: Wzerôj,
jô mieszkóm w tim bùdinkù kòl kùrnika”. Ale jô kòchóny Paùlkù
do dzysa nie wiém, chtëren to bél kùrnik, a chtërna twòja
chëcz”.
- - -
Nëch òpòwiôstków bëlo baro wiele. Kòżdô czegòs nas naùczëla.
Terô wiémë co z czlowiekã sã robi, czéj ni mô miãsa a mùszi
dërch jesc bùlwë z kwasnim mlékã. Wiémë téż do jaczich gôdków
mòże doprowadzëc strasznô zëma.
zaczątk |