Mój drëch z robòtë mówi jednégò dnia tak: - „Na łykend jedziemy z całą rodziną na Kaszuby”. A jô wiém, że òn mieszkô na zberkù Gduńska, w Łostowicach, jedny ze wsów dwadzesce lat temù przëłączonëch do Gduńska. Przed wòjną Łostowice nôleżałë do Wòlnégò Miasta Gduńska. Pò wòjnie dôwnëch mieszkańców, Niemców i Kaszëbów zastąpilë nowi - wikszim dzélã przëbëcze spòd Lublina i téż nowi Kaszëbi. Kaszëbi przed wòjną mùszelë sã baro krëc ze swòją kaszëbskòscą. A terô, chòc przëznôwanié sã do kaszëbstwa nie je niebezpieczné, pewno téż w taczich pòdmiastowëch sedlëszczach, za baro ti kaszëbiznë ni ma widzec i je òna sprawą czësto „priwatną”. Bò timczasã Łostowice, Ùjescëskò, Nënkòwë (Jasień) i całô réga jinszëch wsów òstałë zabùdowóné bùdinkama jednorodzynnyma czë blokama tak, że wkół Gduńska pòwstôł jakbë wińc sedlëszczów. Niedôwné wse nabrałë charakteru miasta. A Kaszëbi żëją tam gwës téż, ale jich je proporcjonalnie corôz to mni. Òni toną i rozpłiwają sã w ny mase Pòlôchów, przëbëczów z rozmajitëch strón. Wszëtcë òni sã dogôdiwają pò pòlskù. Tak ju je, bò taczé są „prawa bùszu”. Prôwdac, Kaszëbi, żelë bë chcelë, mòglëbë pòdtrzëmiwac swòjã kaszëbskòsc. Le czë chcą? I jak to zrobic, czej wkół je tëli rozmajitëch Niékaszëbów.

Jô sã ùrodzył w Òsowi, dôwny pòwiôt wejherowsczi (w dowòdze òsobistim móm wpisóné: Gduńsk). A czej jem miôł sztërë lata më sã przenioslë do chëczi starków, we Wësoce, ò trzë kilométrë blëżi, pòd Òléwã. Wëdôwało mie sã, że jem ùrodzony i mieszkóm na Kaszëbach. Ale Kaszëbë jakbë sã òdsënãłë na zôpad. Dzys dnia na wësocczich pòlach wërôstô bùdink za bùdinkã. A w nëch bùdinkach mieszkają pòznëkańcowie z całi Pòlsczi. Kaszëbi téż. Mie sã ùdało z tegò tłokù ùcec përznã dali „na Kaszëbë”, do Chwaszczëna. Ale no miasto pewno mie dogòni i tu...

Ò tim, że Òsowô, Wësokô to są Kaszëbë i że Kaszëbi nie są òd macechë, to le jô parłãżno przëpòminóm Òsowianóm w lokalny gazétce „Ù nas”. Zresztą w gazétach taczich jak „Dziennik Bałtycki”, ò Wësoce (rocznik 1283) ju sã nijak nie wspòminô, chòc nibë nazwë są ùstawòwò òpatentowóné. Òsta le Òsowô (rocznik 1850...).

Òd pòrénczy stronë Kaszëbë ùstãpùją przed pòtopã gduńsczi aglomeracji.

A jak dalek na wieczór sygô kaszëbskô òbéńda?

Do ksążczi Gerarda Labùdë „Kaszubi i ich dzieje” je wstawionô mapa, na jaczi nôpis „Kaszuby” rozcygô sã na całim Pòmòrzim. Wierã dopiérze terô, pòd kùńc żëcégò G. Labùda doszedł do ùdbë, że Pòmòrzé i Kaszëbë to je jedno. Żelë nen ùczałi, znajôrz kaszëbsczich dzejów dopiérkù terô dorobił sã taczi teorii, tej czegòż mòżemë sã spòdzewac pò strzédnëch lëdzach, niehistorikach?

W Pomeranii (2001/4), w artiklu pn. „Pustelnia na Świętej Górze” Môrcën Dybùk przedstawił francyszkóna, òjca Janusza Jędryszka, chtëren odkrił dlô se Swiãtą Górã, kòle Pòlanowa gdze przed wiekama stoja kaplëca - sanktuarium Matczi Bòsczi. Òjc Janusz chce jã òdbùdowac. Baro mie sã na ùdba widzy, tim barżi, że jô kąsk znajã Pòlanów - miasto leżącé niedalek òd Bëtowa, Miastka i Sławna. Znajã téż përznã òjca Janusza. Je to, jak no sã rzecze chłop òd słowa, dlôte jô jem spòkójny, że òn swégò dokònô.

Ale mie razy cos jinszégò. Wejta le, M. Dybùk pisze tak: „Kiedy (òjc Janusz) dotarł na szczyt, poczuł, że to miejsce może zastąpić mu ukochane Kaszuby”.

Òjc Janusz, jakò ksądz przódë mieszkôł „na Kaszëbach” (nie wdarzã so, gdze), a terô mieszkô w Darłowie. A Darłowò? Chto wëzgòdnie, gdze to miasto leżi?...

Czekawé je, że dlô mieszkańców taczégò Darłowa, czë Pòlanowa Kaszëbë są téż gdzes, w òkòlim Kartuz. A kò tam wszãdze, jaż pò Ódrã, a nawetka dali, żëlë Kaszëbi. Mòże bëło to dôwno, ale żelë chòdzy ò Pòlanów, jô wiém, że tam pò II wòjnie téż zamieszkało wiele przëbélców spòd Kielc, ale téż përznã Kaszëbów, w tim dwie białczi (sostrë) pòchòdzącé z Kacka. Pamiãtóm téż, że w pòlanowsczim kòscele bëła wëpisónô informacjô ò historii tegò kòscoła i miasta, i że dôwniészi mieszkańcowie Pòlanowa to bëlë wiôldżim dzélã Kaszëbi. Zresztą pôrãnôsce kilométrów na pòrénk òd Pòlanowa, w òkòlim Miastka, na Gôchach Kaszëbi mieszkają na wsach do dzysô dnia.

Żelë jidze ò Darłowò, mòże pòkùtëje tu ùdba, że tam nie mieszkelë Kaszëbi, le Słowińcowie. Niemcóm ùdało sã lëdzóm wgadac, że Słowińcowie, to nie są Kaszëbi. Ùwierzëlë w to wiôldżim dzélã nawetka ùczałi, historicë i jãzëkòznôwcowie. Dopiérkù terô Zygmùnt Szultka dokôzôł, że nad Jezorã Łebsczim Słowińców ani Kabôtków nijak nie bëło, leno Kaszëbi... Ale to je ju jinô historiô.

Eugeniusz Gòłąbk

zaczątk