Wôżné je jesz żebë rzec, że nen miészi dzél - na négò gôdô élitë - nie wiedno dzejô blós dlô samégò dzejaniô. Na przëmiôr taczi gazétnik, doch dzejô ë je taką élitą, chòc dostôwô za swòje pisanié dëtczi. Abò pòlitik - tak samò. Co jinszégò je wôżné: òni zastãpùją - dzejają miast nëch wszëtczëch lëdzy, chtërny ni mają czasu czë chãcë pòlitiką sã zajimac. Czë to je żle, że nie wszëtcë mają na to czas? Nié. Pò prôwdze dzywné bëłobë czéjbë na przëmiôr szkólny miast ùczëc dzecë blós mëszlôł ë gôdôł ò pòlitice, abò czéj bë w krómie miast przedawac wcyg gôdelë ò tim jak wëcygnąc naju nôród z cemny dzurë. Żebë më sã terô téż bëlno rozmielë: to nie znôczi, że „zwëczajny lëdze” ni mają ò tim mëszlec. To nie znôczi że mają zdrzec na zachë kaszëbiznë jak na cëzą zachã. Nié! Blós mùszimë so to rzec, że nie wszëtcë mògą całi swój czas na to namienic. Doch mają rodzënë, dzecë... Terô je òsoblëwò cãżkò... Dzywné bë bëło żebë jaczi człowiek czësto òstôwił swòjã rodzënã ë blós zajimôł sã dzejanim. To je wiedzec że taczi człowiek mùszi swòjim całim żëcym swiôdczëc ò swòji juwernoce ë przënôleżnoscë. Le taczé swiadectwò to je swiadectwò zwëkłégò człowieka, taczégò co przede wszëtczim mùszi ze swòji robòtë wëżëwic se.

W taczi sytuacëji mùszi bëc chtos, chto mô czas, chãc, sëłë ë jaczé deje. Taczi mdze reprezentowac nëch wszëtczëch lëdzy, chterny tegò czasu czë sëłë ni mają. Ti chterny mdą reprezentowac - chcemë jich nazwac élitą; nëch, chternëch reprezentëją - całim nôrodã.

Jak tedë wezdrzi spółdzejanié nëch dwùch dzélów? Chto mô jaczé deje przódë: nôród czë élitë? Gwësno nôczãscy je tak, że élitë, bò ti co w nëch są mają czas ë chãc ò nych dejach wcyg mëszlec. Czasã jaczé deje jidą òd nôrodu do élitë. Czédë tak sã dzeje? Czéj élitë nie słëchają głosu nôrodu, czéj mają z nym ùtracony kòntakt. Téj nôród gôdô - nôprzód cëchò, a pùzni corôz głosni - ne élitë to nie są naju élitë! To jaczé cëzé! Òni nie reprezentëją najégò pòzdrzatkù! Më z nyma nie jesmë zgòdny! Òni blós robią swòje jinteresë a ò naju ni mają dbë!!

Czãsto je tak, że jaczis dzél nôrodu je reprezentowóny przez jaczis dzél élitë, jinszi dzél - przez jinszi. To nazéwómë - doch wszëtcë wiémë - partama abò z łacënska partëjama abò jinaczi jaczimis karnama.

Czãsto je tak ë to je mést normalné, że są partë barżi kònserwatiwné ë barżi bùrzónsczé. Mòże to téż nazwac jinaczi: konserwatiwné to taczé chternym je mieło w taczich warënkach, jaczé są; zato ne bùrzónsczé to je takô przodkòwô starża, chterna gôdô (czãsto na wiele lat wprzódk) co bëłobë brëk jesz zdzejac. Na przodkòwô starża jidze nôprzód, przed ną je blós nieznóné ë przińdota. Za ną kąsk wòlni bieżi nôród. Na samim kùńcu jidze part kònserwatiwny, chteren barni tégò co terô mô: ùrzãdów, pòzycëji ë pòwôżaniô we zdrëszënie, pësznégò status quo (z łacënska: stón zastóny). To je wiedzec, że kònserwatistóm za baro sã nie widzy, to że są jaczé refòrmatorë. Czéjbë mòglë to bë jich wszëtczëch ùtopilë w Bôłce. Kònserwatistë bòją sã, że niedłëgò nicht ni mdze jich słëchôł ë traktowôł jakò reprezentantów zdrëszënë. Mògą - mëszlã - cëszno spac, bò wiedno, w kòżdi zdrëszënie ë nôrodze jeden dzél lëdzy je barżi kònserwatiwny ë niechãtny miónóm. Le mùszą wiedzec, że jesz je nen drëdżi dzél - przede wszëtczim są to lëdze młodszi, barżi aktiwny, barżi gwësny swòjëch dejów, ë ti mdą dawac wspiarcé nym partóm, chtërne chcą dzejac barżi òdwôżno ë aktiwno.

Nôgòrszi je jimpas

Czasã je takô sytuacëjô, że ni ma pò prôwdze za wiele nëch młodëch, òdwôżnëch ë zdecydowónëch nawetka pòswiãcëc se dlô ùkòdzóny tatczëznë ë deji. Téj mómë jimpas. Nôród - miast rozwijac sã - stoji, bò ni mô nëch chtërny bë wskôzywalë dargã. Bò nie ma nëch co bë zdrzelë wprzódk na wicy jak kùńc kadencëji!! To je nôwôżniéjszô mést rolô „przodkòwi starżë” - z francëska zwóny „awangardą”. Cëż jesz ti mają do robieniô òkóm skazywaniô dardżi na wiele lat wprzódk? Gwësno ùaktiwniają lëdzy. Zwëkłi lëdze (ò chtërnëch mómë so rzekłé, że blós téj - séj zajimają sã zdrëszëną ë pòlitiką) naczinają mëszlec ò wôżnëch zachach, wôżnëch dlô wsë, gardu, krejzu... przede wszëtczim dlô nôrodu. Taczi zwëkłi lëdze chtërny mają swiądã - samòswiądã tégò kògùm są, pò co są ë co sã z nyma dzeje są wiérnyma òbiwatelama. Swiądnyma nôleżnikama nôrodu. Terô nóm chòdzy ò Kaszëbów - ti są swiądnyma nôleżnikama nôrodu kaszëbsczégò.

To że są swiądny, że rozmieją co sã wkół dzeje, to nie znôczi że są òd razu élita. To znôczi blós, że są bëlny òbiwatele. Taczi, jaczi mają bëc. Bò kòżden, czë gbùr czë direchtora szkòłë czë włôscecél krómù mùszi bëc swiądny tegò co sã wkł dzeje. Żebë nie béł bezwòlnym nôrzãdzã w rakù nëch élitów, co blós mëszlą jak gò wëkòrzistac.

Do tegò co kąsk so mómë rzekłé ò élice ë reszce nôrodu - to je wiedzec, że to je baro krótkò, co jô pòwiedzôł wëżi - mùszimë so dodac pôrã naju kaszëbsczich òsoblëwòt.

Pò pierszé: jesmë nôrodã bez państwa (ë wezdrzi na to, że jesz dłëgò bądzemë) ë jinczi je brëk zdrzec na naju dzejarzów ë naju élitë, jak a przëmiôr zdrzi na pòlsczé czë francësczé. Biôtkùjemë terô doch ò to co zwëkłi Pòlôszë czë jinszi Hiszpanë mają òd dôwna: ùgwësnionô rodnô tradicëjô, nôrodowi jãzëk we szkòłach, ùrzãdach, symbòle, prawò stanowieniô (chòc w parce) ò se.

Pò drëdzé: ni mómë prôwdzëwi kaszëbsczi reprezentacëji. Doch nie ją nią Zrzeszenié Kaszëbskò - Pòmòrsczé, bò pò pierszé nôleżnikã je nen chto sã do ny stowôrë zapisze, a nié nen chto dostónie jaczé pòpiarcé òd zdrëszënë. A pò drëdzé nie je reprezentacëją, bò nie zajimô sã wszëtczima wôżnyma sprawama chterne doticzą Kaszub ë Kaszëbów. Ë mést to nie je włôscëwô rolô Zrzeszeniégò. Niech ju ne bądze jaczé je. Kò reprezentacëją nie je téż Sejmik Wòjewództwa, bò je to reprezentacëjô dzélu administracëjnégò ë samòrządzenowégò pòlsczégo państwa, a nié zdrëszënë Kaszëbów. Baro nóm je brëk taczi reprezentacëji, chòc wiém że mést jesz dłëgò przińdze na niã żdac.

Pò trzecé: naju élitë (prócz mëszlã niechtërnëch lëdzy ë karnów) ni mają rzekłé jakô je jich ùdba. Chòdzy ò témë pòd titlã: zdrëszëna, samòrządzena, rozwij kaszëbiznë ëtj. Témù całi nôród nawetka nie wié kògò mòże wspierac. A wspieranié lëdzy nie zdrzącë na jich pòzdrzatk, le blós za jich miełą gãbã ë głos to nie je za mądré...

Czë móm cos wëjasnioné? Czë chto bë chcôł za mią pòdiskùtowac? Czë móm dóné pòdskôcënk do mëszleniô? Jeżlë, Czëtińcu, chòc na jedne pitanié òdpòwiôdôsz „jo”, téj jem szczestlewi. Ò to mie chòdzy. W procëmnoscë do niechtërnëch dzejôrzów ni móm kùpioné „licencëji na prôwdã”, jô bë blós chcôł, żebë lëdze barżi swiądno, wiérno pòdchôdalë do négò swiata co je wkół. Bò nie wiedno òn je taczi pëszny jak wezdrzi...

Paweł Kąsk

zaczątk