7(11)/2001

• Ò wòlnoce słowa

• Edukacëjô to je spòdlé

• Dodóm Jana Trepczika
   Młodi ò Trepczikù

• Jón Trepczik - wiérztë

• Naszińcë w parlamence

• Òd òżniwin do kòncertów

• Òżniwinë w gminie Szemùd

• Ze słowôrza Zëchtë

• Pòwiôstka

• Szportë

• Kaszëbskò Tawerna Mestwin

Ò chlopkù ë kózce - Piotr Ciskowski
Bël sã piérwi, przódë lat, jedën pòbòżny ë robòcy, jëno baro ùbodżi chlop. Na swòjã stôra chëcz, w chtërny miëszkôl raza ze swòja bialka Jadwiga ë dwiema córeczkami: Ewa ë Longina, mùszôl trzë dni w tidzeniu robic wë dwòrze. Dlô se Józefk zarobiél blós tëli, żebë raza z familia z glodë nié ùmrzec, chòc ë tak jegò bialka cãżko zachòrzala.

Biédny czlowiek radzél sã jak mógl. Rëtôl sã wszëtczima sëlama. Pòsprzëdôwôl gòspòdarsczi sprzãtë ë cali swój dobëtk: dwie krówczi, kònika, trzë barónczi. Òstala mù blós zabiédzalô kòza.

Òstatnim czasã w chëczach Józefka òstalo blós stôré łóżkò, kòmòda ë dlugô, na póltora métra lawa. Chlop, w strachù o swòja familia, ùdôl sã do dwòrë, proszëc pana ò pòmòc. Bëla mù sromòta. Òdważil sã, bò mùszôl. Żëbrôl ò kąsk jaczi strawë dla glodni familie. Zaklinôl sã na swòja dësza, że wszëtkò co dostônie òddô pò żniwach. Równak pón nie wëslëchôl nawetka chlopa do kùńca. Przërwôl mù w pòlowië ë rzekl:

– Dodóm chlopkù. Wës sã za robòta. Niëch twòja bialka ju dlëzi nié udôwô chòri. Czej nié przindzë do robòtë, to jô waji z chëczé wërzuca.

Zrëzygnowóny chlop szedl dali, z dwòrë na wies. Òd jëdnégò sąsada do drëdżégò sąsada, prosząc ò pòmòc. Swòjã prosbã ùproszil blós lëdzy na jëden brócëk czôrnégò chleba, za co Bògù ë lëdzom sërdeczno pòdzãkòwôl.

Ten jeden brócëk chlebka Józefk rozdzélél midzë bialkã ë swòje dzëwczãtka. Wszëtczégò syglo na jedna wieczerza ë frisztëk. Pòtemù chlop ùsôdl so kól dwiérzi swòji chëczë, a zaglãbil sã w mëslach. Czej tak òddôwôl sã tém mëslom, zmòrzil gò sen. Snilo mù sã, że bël czësto zmarnowôny. Widzôl sã jak chòdzy pò prosbie.

Z tegò sne wëbùdzyl gò glos jegò bialczi:

– Chlopkù kòchóny, slëchôj że, më ji nick ni mómë, më mést z glodë ùmrzëmë, jak tak dali mdze. Wës chlopie ta nasza stôrô kòza, a biéj z nią na tôrg. Wiele to nie dô, ale na përzna zjestkù to doch sygnie. Më doch sã Józefkù jakòsz mùszimë pòradzëc!

– Wejlë, bialkò, të môsz prôwda. Ta biédny kózka to jë naszô òstatnô nôdzëja. Wës mië bialkò wëszëkô sztëczk pòwrózka. Jô jã ùrzësza, a tej më pùdzëmë.

– Jo chlopkù, biéj. Biéj, a ja sprzedéj. Mdzemë mielë trochã dëtka na chleba.

Józefk szedl sã przëzëblec. Zëblékl swòje czôrné, òd robòtë, ùblëczënié ë zalożil czëstã kòszlã ë bùksë. Bótë miôl blós jedne, równak wëcarl je mòkra szmata, cobë lëpi wëzdrzëlë.

W tim samim czasu, co Józefk sã przëzëblôkôl, Jadwiga szla do chlëwika pò kòza. Rëchli, w chëczach za bialka, nalazla dosc grëbi pòwrózk, na chtërnim terô ùrzëszëla zwiérza. Wëszla z nim bùtën, a pòdala pòwrózk Józefkowi. Tën chwôcyl sznur. Pòżëgnôl sã z bialka, a pòmalë wëreszil w drogã. Na szasém wzbùdzëlo so w chlopie milosierdzé. Wzerôl to na pòwrózk, to na kòza. Żôl mù sã zrobiélo, że mùszi jã sprzedac, bò ni mô na zjestkù. Przëpòmniôl sã, jak dostôl ta kózka òd swòjégò tatka. W ten czas bëla jesz takô malinkô... Józefk sã nią wiedno òpiekòwôl, sprzątôl ë dozërôl. Òstatnio te òbowiązczi przëjãlë dzëwczãtka, z chtërnyma kózka sã pëszno zabôwiala. Terô mùszôl ja sprzëdac... Trudno, z czegòs trzeba żëc...

Józefk miôl na tôrg dosc dôlek. Wnetka trzenôscë czilométrów przez las. Trochã miôl strach, że sã zgùbi, abò że napadną gò jaczis zbójcowie. Równak kózka wiesolo pòbecziwala, a piãkno cygnęla do przodkù, co ùtwierdzëlo chlopa w przëkònanim, że nick zlégò mù sã stac nié mòżë.

Tegò dnia bëlo baro ceplo. Jiglë z chòjków sëpalë mù sã za kòszlã. Dëchòta bëla strasznô, równak Józefk szedl dali, nie baczącë na te niedogòdnoscë. Szczëscé familie bëlo nôważniészé. Szedl tak gòdzënã, szedl drëga, mòże ë trzëcã.

– Blós, cobë dinc do rzéczi. Té to ju ni mdze dôlek – pòwtôrzôl sã pòd nosa.

Równak rzéczi jak nie bëlo, tak nie bëlo. Chlopk ùrzasl sã ë zląkl. Przëstraszil sã, że zablądzél. W tim samim sztóce zaùważil na zemi cosz swiécącégò. Chùtkò pòdszedl blëżi tegò swiécątka ë pòznôl, że je to pòchwa do brzëtwë.

Pòdniósl jã. Òbezdrzôl. Bëla wnetka jak nowô. Trzëba ja bëlo blós përzna wëczëszczëc. Józefk jesz rôz so jã òbezdrzôl, a tej rzekl sóm do se:

– Na co mië pòchwa, czej ni móm brzëtwë? Jakbë jô miôl brzëtwã, tej òna bë mie sã przëdala, a tak, je mie niepòtrzëbnô – no bò docz?!

Pò tëch slowach wërznąl ja midzë drzéwia, a zebrôl sã w dalszã drogã. Jegò kózka bëla ju trochã ùmãczonô. Józefk pòstanowil, że mùszą përzna òdpòczic. Przërzëszil kòza kól drzéwa, òbòk lączi, gdze zwiérzã mòglo sã pòdzobac trochã trôwczi, a sóm sôdl so pòd jakasz wialga buma.

Jacziz bëlo jegò zadzëwienié, czej kòl ni bùme, za strona, nalôzl... brzëtwa. Bëla wnetka jak nowô.

– Cesz za nieszczëscé – rzekl. – Jakbë jô miôl pòchwã, tej móglbëm tã brzëtwã wsadzëc bënë, a tak na co mie brzëtwa?

Chlop chcôl cësnąc brzëtwa w drzéwiã, ale przëpòmniôl sã, że nié tak dôwno nalôzl doch pòchwã. Czejbë jã terô miôl, tej móglbë to wszëtkò sprzedac ë miec z tegò pòżëtk.

Józefk pòrwôl sã na równé nodżi. Òstawil kòza, a pònëkôl w las szëkac pòchwë. Zmòkli ë czôrni òd zëmie ë trôwë, pò dwùch gòdzënach székaniégò, przëszedl nazôd pòd bùmã gdze òstawil brzëtwã. Wszëtkò do se pasowalo. Pòchwa bëla jakbë stwòrzonô do ti brzëtwë.

– Dzésãc zlotëch to mést za to dô – rzek chlop, a zaczal sã rëchtowac do drodżi.

Spòstrzegl jednak, że tam gdze òstawil kózka leżi blós pòwrózk. Chlopa ògarnãla rozpôcz a stanąl bezradny. Nie wiedzôl co robic. Nie wiedzôl nawetka gdze je, a tim barzi – gdze szëkac swòji kózczi. Zrozmiôl, że ji tërô nie nalôze swòjégò zwiérzôka, zrozmiôl, że ùkradlë mù gò zbójcowie.

Józefk pòstanowil zdac sã na wola Bòskô, a zacząl szëkac. Szekôl swòji kózczi ë rzéczi, bò chcôl sã wëdostac z lasë.

– Chto sã w òpieka òddô Panu swòjémù – zanucyl, a szedl przed se. Narôz glos ùwiązl mù w gardlë ë jãzëk zësztiwniôl. Józefk z dalëka òbëzdrzôl rzëczka, a w ni... kòzy glowa.

– A cëz to sã nié dzeje? Cëz sã stalo z mòja kózka?

Józefk zrzucôl z se ùblëczënié. Chcąc retac zwiérzôka rzucél sã w wòdã. Czej pòdplënąl blëżi, tej widzôl co sã stalo. Zbójcowie wrzucëlë w wòdã òdcãta glowã kózczi, nabitôa na drzéwiani pôl. Chlop domëslil sã, że jegò kòzã zjedlë bandicë ë gòrzkò zarikôl. Bël zli ë nie wiëdzôl co pòczic.

Czej wëszedl z wòdë spòtkalo gò nastãpné niszczëscé. Zbójcowie ùkradlë mù wszëtczi ùblëczënia. Józefkowi nie òstalo ju tërô nick. Prawie nadżi rëszil w strona dodomù. Żôl sciskôl mù dëszã. Szkòda mù bëlo bialczi ë córków. Sedzala w nim sromòta, że òn, chlop, dôl sã tak òszëkac. Chcôl sprzëdac kózkã, a pòtëmù brzëtwa. Chcôl pòmòc swòji familieji przëtrwac nôcãższi sztótë. Tërô nic mù z tegò nié wëszlo.

Czej Józefk tak szedl, nawëtka nie zaùważil, że zrobil sã wiëczór. Równak, gdzësz tam dalëk za lasa òbëzdrzôl malinczi witk. Bëla to chëcz. Chlop ùczëszil sã na mësl, że mdze sã mógl përznã ùgrzôc kól piécka, a mòżë jesz dostónie përzna cepli strawë. Z taka mësla zaklëpôl do dwiérzi.

Chëcz òtëmkla mù starszô bialka, chtërna wcale nie spieszëla sã żebë gò wpùszczëc bënë, bò Józefk stojôl za progã tak, jak gò Pón Bóg stwòrzil.

– Niech mdze pòchwôlony Jezës Christus. Bialkò wpùszczë mie ë déj jaczi przëòdzéwk. Zbójcowie mie napôdlë. Wzãlë mie wszëtkò co jem miôl. Pòmòżë mie bialkò. Baro proszã...

Starëszka wëslëchala chlopa. Ùwierzëla we wszëtkò co gôdôl. Wpùszczëla gò dodóm. Sama nie bëla bògatô, równak dala Józefkowi szërtich, a rzëkla, że òn mòżë przëniese mù szczëscé, a dzãka niemù chlopk mdze jesz baro bògati.

Józefk òstôl kól gòspòdëni ò calã noc. Skòrzistôl z ceplégò kùnta ë strawë. Zreszta pò tim wszëtczim òdpòczink bël mù pòtrzebny.

Nad renã pòdzãkòwôl za gòscënã. Na òdchodnym starëszka pòdarowala Józefkowi miech, do chtërnégò ni mógl zazerac rëchli jak doma.

– Bóg Wóm zaplac! – rzek chlop ë rëszil dodóm.

– Z Pana Jezëska. Niech ce Bóg prowôdzy szczëslëwa droga.

Nie waralo dlugò, a Józefk trafil w swòje rodzënné, znajomé stronë. Ùceszil sã baro ë zadowolony, że je ji kól dodomù, pòbiegl do chëczë.

Jegò bialka ë córczi malo co nie pãklë ze smiéchù. Józefk bél lë w szërtuchù. Bialka nawrzeszczala na niegò, że tak dlugò nié przëchôdôl dodóm, że nie mielë co zjesc...

Józefkowi chcalo sã rëkac. Nie zdązyl nawetka rzec co mù sã przëdarzëlo. Zrzucyl z remión nen miéch, co mù gò dala starëszka, rznąl gò ò zemia ë chcôl wëlëzc bùtën. Równak z miécha wësëpala sã seczka, chtërna zarë zamienila sã w dëtczi. Chlop nie chcôl w to ùwierzëc. Calô familiô z redoscë pòdskôcziwala ë klaskala. Wszëtcë redowalë sã, a kùszkalë Józefka pò rãkach.

Òd tegò czasë dola Józefka ë jegò familie czësto sã òdmienila. Starëszka przëniosla mù wiôldżé szczëscé, chtërno ju nigdë jich nie òpùszczëlo. Chlop ùprawil so chëcz ë chléwë. Kùpil sã téz nowã kózkã, chtërna dali zajmòwalë sã Ewa z Longina. Pòzni wszëtcë lëdze we wsë zazdroszczëlë mù pòwòdzeniô ë dobëtkù...

... a gdzesz tam starëszka, zazérając w swòjã szklana kùlã, gôdala:

- Pò prôwdze, taczich lëdzy pòwinno bëc na swiece wicy...

zaczątk


Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?