7(11)/2001

• Ò wòlnoce słowa

• Edukacëjô to je spòdlé

• Dodóm Jana Trepczika
   Młodi ò Trepczikù

• Jón Trepczik - wiérztë

• Naszińcë w parlamence

• Òd òżniwin do kòncertów

• Òżniwinë w gminie Szemùd

• Ze słowôrza Zëchtë

• Pòwiôstka

• Szportë

• Kaszëbskò Tawerna Mestwin

Òd òżniwin do kòncertów

Niedôwno jô mia czëté, że kaszëbskô lëdowô mùzyka nie je jinterésëjącô ë że je wôrt jã grac le na festinach ë òżniwinach. Że nie je wôrt, żebë sã nią zajimac. Że je za lëchô, żebë jaczi profesëjonalny kòmpòzytór sã nią zajimôł, żebë jã grac w kòncertowëch zalach. Wejtale co za bzdë! Chcemë le zazdrzec jak to je z ną mùzyką lëdową na swiece ë kòl nas.

Zajinteresérowania różnëch kòmpòzytorów rodną lëdową mùzyką jistnieją òd wielu lat. Gwësné ritmë czësto pòlsczé, na przëmiôr pòlonéz, mają zrobioné swiatową karierã wchôdającë do ùtwórstwa taczëch geniuszów jak Jón S. Bach, Ludwig van Beethoven, Pioter Czajkowsczi. Friderik Chopin wëdwignął pòlską mùzykã lëdową na wiżawë arcydokôzów. Zôstnicë téż bralë ùdbë ze skarbù nôrodowégò ùtwórstwa, cygnącë z nëch mëszlą ë melodią. Pò prôwdze główny òbiekt zajinteresérowaniô mùzyką lëdową bëła mùzyka Pòlsczi tzw. centralny (Wialgòpòlskô, Môłopòlskô, Mazowieckô), blós téj séj ùtwórcë bralë przikłôd z mùzyczi gór (Pòdhalô), a ju bezmała niga nie mielë starë wjëmac sã w ùtwórstwò Pòmòrzô. Fòlklór naj stôł wiedno òkóm, bùten zajinteresérowaniów profesëjonalnëch pòlsczëch kòmpòzytorów. Czasã dejadë sygalë, bë przerëchtowac na chùr niechtërne piesni kaszëbsczé. A dëcht piesniô wiorstkòwô je biwałô fòrma wszëtczëch bezmała piesniów lëdowëch. Na taczi ôrt lëtratura mùzycznô wzbògacyła sã ò karno òprôcowaniów zrobionëch przez Feliksa Nowowiejsczégò, Stanisława Kazurã, Kazimierza Wiłkomirsczégò, Adama Świerzyńsczégò, Andrzeja Koszewsczégò, Henryka Jabłońsczégò, Władysława Walentynowicza, Jana Michała Wieczorka ë jinszëch.

Melodie pòmòrsczé parłączi spólnô klima, jaczi znanczi są òkresloné m.jn. przez: szerok prowôdzoną, fùl ekspresëji linią melodiczną, razné abò wòlné tempò, spólnosc ë jednosc ùkładów ritmicznëch. Biorącë zwënégòwóny w melodëji materiôł zwãkòwi, wikszosc piesniów mòże zataksowac do dwùch grëpów òpiartëch ò skal durową abò mòllową. W piesniach ùtrzimónëch w tonacëji durowi, dosc letkò jidze ùchwacëc cyżenié kù òsë tonacëjny. W drëdżi grëpie (tonacëje mòllowé), na tonalnota nie je jaż tak wëraznô. Ò melodice fòlkloru kaszëbsczégò Łucjón Kamieńsczi gôdôł, że mô òna chraktér „bazunowò - durowi”. Nôbarżi ùrzeczné ë nôbarżi dramaticzné we swòjim przebieżkù melodicznym są dëcht le ùtwòrë ùtrzimóné w tonacëjach mòllowëch. Wërazno je czëc skala e-mòll (éòlską) na przëmiôr w piesni „Nad sztrãdã mòrza”, ale ju w piesniach „Rëbôk”, „Rebôcë na mòrze”, „Dzeckù rëbôka” czë „Rëbôcczi” tonacëje mòllowé są czãsto ùbògaconé przez miónë chromaticzné, jaczé znikają w zakùnczeniach lëniów, w całoscë przebieżczi nadôwają melodëji apartny farwë. Nôczãsti pòdwëższóny biwô IV ë VI grad skalë, VII je dosc wòlno ùżiwóny jakno pòdwëższony abò òbniżony. Nen fakt swiôdczi pòstrzedno ò wiekù piesnie, w jczich je widzec taczé òbchôdanié zwãkù prowôdzącégò. Mést pòwstałë òne downo, przed ùsztôłtowanim sã systemù tonalnégò òpiartégò doch na gamach majorowo-minorowëch (czëlë XVIII stalaté). Niechtërné piesnie przënôleżą do stôrëch kaszëbsczëch melodijów, òpiartëch przez swòjã apartną melikã* ò dôwné skale.

Ò ti mùzyce pisôł Łucjan Kamieńsczi: „nóta pòmòrskô ni mô ti ùjny spòsobnoscë, nie wòltiżérëje z taką letkòscą ë dżibkòscą tuńcôrczi jak ji sostrë z Mazowszô abò Kùjôw. Ji stãpiô je cãżkô ë cwiardô, jak nen nadmòrsczi lud ë jegò żëcé”. Dali czitómë: „Nicht kò ni mòże rzeknąc, że melodika pòmòrskô je równô, mòże w ni nalezc prôwdzëwą tãgã wszelejachëch farwów, a w ni wiele łisków z jinszëch zemiów.” Lëdową piesnią wëzwëskalë przede wszëtczim kòmpòzytorzë kaszëbsczi, na przëmiôr Jón Trepczik, Stefan Bieszk, Antoni Peplińsczi, Jerzi Stachùrsczi, Jerzi Łisk, Aleksander Tomaczkòwsczi ë jinsczi, wëżëmającë ùtwòrë kaszëbsczëch pòétów a téż włôsné.

Témów piesni kaszëbsczëch je wiele, na tématika je bògatô ë wielezortowô: òd dzecnëch, patrioticznëch, mòrsczëch, chwôlącëch pësznotã òbéńdë, robòtã na pòlu, mòrzu czë jezorze, do piesniów miłosnëch ë kòlãdów. Wôżny wątk są òpisë ùszłotë Kaszub, dôżnô ë òptimisticznô wiara w przińdotã ti zemi. Ò miłocë ë przërzeszenim do rodny zemi swiôdczą title piesniów na przëmiôr Jana Trepczika: Òjczëzna, Teskniczka, Mòje Wejrowò. Wëgôdóny ë głãbòczi stosënk tegò kòmpòzytora do tradicëji ë mòwë kaszëbsczi wësłôwiają taczé piesnie jak: Kaszëbskô Mòwa ë himn kaszëbsczi Zemia Rodnô.

Nieznónô zato je rózga òridżinalnëch kaszëbsczëch nótów, jinaczi zwónëch alfabétã kaszëbsczim, nëch co naczinają sã òd słów: To je krótczé, to je dłëdżé, to kaszëbskô stolëca.

Tuńc je wôżny part fòlkloru kaszëbsczégò. Do tipòwëch tuńców przënôlegają kòseder, szewc, kùflôrz (béł tuńczony z kùflã piwa, jinaczi zwóny rëbôcczim), òwczôrz, klepôcz, gòłąbk, dzuk-wiwat. Bëlno znóny kòseder je tuńc pòkôzkòwi, a je trzimóny za nôrodowi kaszëbsczi tuńc. „Tuńcëją kòseder wkładającë skòpicëznã spòsobnoscë, czëcô, redoscë, a przede wszëtczim - pòwôdżi” - pisze P. Szefka w Tuńcach kaszëbsczich. Òridżinalné tuńce kaszëbsczé pòkôzëją sã w lëtraturze mùzyczny na przëmiôr w pòémace symfònicznym Jana Michała Wieczorka pòd titlã Cassubia, céchùjącë jegò trzë partë: I - kòsec, II - szëper, III - pòlka kaszëbskô. W ritm tuńców kaszëbsczëch mùzykańcë w kapelach grają na òbòji, klarnéce, jazgòtkach, klekòtkach, diôbelsczëch skrzëpcach, bazunie, bùrczibase, harmónice.

Jeden z przédnëch ùtwórców pòézëji ë mùzyczi kaszëbsczi je nadczidłi ju przódë - Jón Trepczik. Bãdącë Kaszëbą z gnôta pisze blós pò kaszëbskù. Całé jegò ùtwórstwò mùzyczné je ògraniczoné le do jednégò zortu - piesni, a je jich kòl 103. Przédny mòtiw ë zdrzódło ùdbë ùtwórstwa Trepczika je kaszëbizna. Ji namienił całi swój trim ë pòkôzëje jã w różnëch sztôłtach, wôrtnotach ë zjisceniach. Ò swòjim dzejanim gôdô: Kòżden mój wiérzt, kòżda mòja piesniô je pisónô z mëszlą ò Kaszëbach. Jô bë chcôł mòjim nôblëższim, dzecóm, młodzëznie pòkazac chòc môłi part naju kùlturë, pòkazac jakô rãdosc, stara ë przërzeszenié je w naju rózdze, miłoce do najégò lëdu ë zemi. Jô bë chcôł, żebë naje ùdostanié, ùkòchanié kaszëbiznë - w tak pësznym ji òbleczënkù - wpłiwało na pòdnoszenié kùlturë na corôz wëższą równią.”

Chcemë le téj miec nôdzejã, że młodi Kaszëbi bądą wdôrzëlë ò swòji rózdze, bądą rozkòscerzac kùlturã ë fòlklór kaszëbsczi dze le bądą. A mùzyka „dzejającë mòckò na zobrazënã (...) sparłączi młodëch ë dô jima lecadła.”

* melika - melodika bez przëjimiãcégò ritmù, badérowanié strukturë jinterwałowi lënie melodiczny,ji sztôłtu ë przebieżczi w òderwanim òd ritmù.

Agnieszka Bradtke

zaczątk


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?Napiszë do naju!