Jaczis czas temù jô sã wëbra do Pałacu Òpatów we Gdunskù-Òlëwie,
na wëstôwk ùtwórstwa Mariana Mòkwë. Òtkrëcé tegò wëstôwkù
bëło sparłãczoné z 50 roczëzną pòwòjnowégò dzejaniégò gdunsczi
Nôrodny Mùzeji (przódë Mùzejô Pòmòrskô) ë 14 żałobnicą Mariana
Mòkwë. Béł òn òsobą, jakô w historëji zapisa sã jakno artista-malôrz,
ale téż jakno dzejôrz dlô kaszëbiznë.
Marión Mòkwa ùrodzył sã w 1889 rokù „nad sztrãdã” jezora
Wdzydze, tak zwónégò Môłégò Mòrza - w Malarach kòl Górków.
Codniowé przezéranié sã jazoru ò wszelejaczëch pòrach dnia
ë nocë, rëbôcczé czôłna ë bôtë, sëszącé sã sécë, zawijôk kòl
nëch, twòrzëłë zobrazënã przińdnégò artistë. Sztôłcył sã w
akademijach Norimberdżi, Mònachi ë Berlëna.
Achtnienié ë widzałosc da Mòkwie marinistika - malowanié
mòrza, nimò że w jegò bògatim doróbkù są prócz òbrazów kaszëbsczich
téż òrientalné ë tatrzansczé, pòrtretë, kwiatë, òbrôzë biôtków.
Nen artista òkóm Włodzëmiérza Nałãcza, Wacława Zabòklicczégò,
Antoniégò Suchanka, Frãca Szwòcha, Jaxë Małachòwsczégò béł
nôleżnik wąsczi grëpë prôwdzëwëch marinistów, co dlô nëch
mòrze bëło nié le przédnô téma twórczégò szëkaniô, ale téż
gwësnô ùdba dejowô, czãsto pòliticznô - patrioticznô.
Òb czas òdzwëskaniô samòstójnoscë przez Pòlską (11.lëstopadnik
1918) dochôdô do swójny symbiozë dzejaniégò pòliticznégò ë
artisticznégò. Môło chto wié, że to òn razã z dochtorã Frãcã
Krãcczim ë Antonim Abrahamã, rëchtowôł na Kaszëbach kùstrzną
rëchawã, na òrãgã czéjbë Miemcë nie chcelë ratifikòwac Ùgôdaniégò
Wersalsczégò. Nôwëższim pùnktã jegò zdrëszënowégò ë patrioticznégò
ùrzidzeniégò bëła bùdacëjô Galerie Mòrsczi we Gdini.
Miono artistë, jedno wëstrzód swiatowò znónëch marinistów,
stało sã symbòlã przincô nazôd żëwiołu słowiónsczégò nad dôwné
słowiónsczé wëbrzeżé Bôłtu. Je òn przikłôd kònsewkentnégò
ùtwórstwa, jaczi mô swój òbrôz we wielolatny kòntinuacëji
zajinteresérowaniów. Dzãka temù ùmòcnioné òstałë związczi
artisticzné z mòrzã. „Jegò mòrze żëje, gôdô, szëmi, hùczi:
czë z pòreny wstôwającë dôczi, jakbë pół we snie, zgniłé,
perzinkã zmôrloné, czë w dzéń blónów òłowiã pełné, grozné,
z grziwama gòrzu na wałach, rozwióné na wietrze, jak hùczącô
ùrma stépòwëch kòniów, nëkającëch jak òbarchniałé, czë wieczorã
cëché, w lilewiznie biżkóné, jakbë razã z rëbôkama z Élu cëchi
Aniół Pansczi rzekącë, czë pò zôpadze słuńca, kòl nocë, krëjamczé,
cemné, tintowé, jakbë perznã ùrzasné.”
W ùtwórstwie Mariana Mòkwë mòże wëmienic pôrã cządów artisticznégò
rozwicégò, dejade charakterizëje je wiôlgô juwernota stilu,
a to ùgrãdzô datérowanié òbrôzów z lat 1930-60. Jegò marinisticznô
jikònografijô je baro bògatô. Nôchãtni malowôł sztrãdë mòrsczé,
przitczé ùrzmë wëstrzednégò Pòbrzeżô (Redłowsczi ë Òksëwsczi
Kãpë), wsë rëbôcczé, kùtrë wôrcającé z mòrza, bôtë na piôsczëstim
sztrãdze. „Nicht jak òn nie rozmiôł pòkazac apartnã kòloristikã
kaszëbsczégò landszaftu. Nicht jak òn nie rozmiôł òdkrëc ë
namalowac nã apartną kòloristikã. Nicht jak òn nie òdkrił
ti malowny stronë (...) Òbrôzczi mòrsczé przez nie malowóné
mają nen sóm stil jak i lëdze. Malôrz kòchô to, co malëje,
ùmòcniwô. Zachë te nóm òpòwiôdają ò przeżëcach te ùtwórcë”
- pisôł ò nym Krësztof Wójcëcczi.
Apartny plac mają ùkòchóné przez Mòkwã pòrtretë zelintów
ë stôrëch mòrinów. Strzódë òbrazów wchôdającëch do „Apòteòzë
Pòlsczi Mòrsczi” mòże nalezc kòmpòzycëje ò témie historiczny
(jak „Biôtka Swiãtopôłka - ksyżëca kaszëbsczégò”) a téż scénë
ze żëcégò gdunsczi hôwindżi, wizrënczi òkrãtów wòjnowëch ë
handlowëch, pòrtretë lëdzy zasłużonëch dlô rozwicégò Gdini.
W jegò kaszëbsczich landszaftach je czëc wiéw wiatru òd mòrza.
„Ukòchóné twôrziwò Mariana Mòkwë są wòdné farbë. Akwarelã
doprowôdzył nen artista do mésterstwa. Brewiter je to widzec
w jegò pracach, jaczé gôdają do naju pësznotą chwëceniô, subtelnoscą
farwów, mitkòscą tonacëji, czëcym sztótu, szczëroscą ë bezpòstrzednoscą
doznóń. Są fùl lëftu - te apartnégò mòrsczégò, słonégò tchù,
te ùdôkòwieniô, jaczé trzimie razã w jednoscë kòloristiczny
zemiã ë mòrze, blónë ë òkrãtë.”
Marión Mòkwa twòrził òb 80 lat, mającë òb nen cząd kòl 150
wëstôwków, baro wiele w salonach ë galerijach Pòmòrzégò, wiele
téż za greńcama. Na przëmiôr w 1911 rokù w Bùkareszce, w 1912
w Kònstantinopòli, Mònachi, w 1920 Królewcu, Berlënie, Mònachi,
Sztokhòlmie, w 1921 w Londinie, w 1923 w Londinie, Berlënie,
Rijece, Triesce, w 1935 w Chicagò. Kòżdô prezentacëjô jegò
malowaniô wëwòłiwa ë wòwòłëjë pòzytiwné kòmentôrze ë recenzëje.
Malowanié te artistë namienioné bëło, zgòdno z jegò ùdbą,
na szeroką grëpã przëjimôrzów. Przekôzywało derżeń wiedno
kònkretno ë letkò do òdczëtaniégò. Twòrził òb czas, czéj sztëka
ju bëła òdpòjãtô òd lëtraturë ë òpisowòscë, a dejowi szëk
malowaniô nie béł ju w centrum zajinteresérowniô artistów
ë kritików sztëczi. Mòkwa béł dosc tëli òdwôżny bë bëc „niemódny”.
Stwòrził wizëją malowaniô zaangażirowónégò w deje pòpùlarizacëji
Bôłtu, bez jaczégò artista nie widzôł mòżlëwòtë rozwicégò
słowianiznë.
Stôri ju artista pitôł pòd kùnc swòjégò bògatégò, dłëdżégò
ë brzadnégò żëcégò: „Cëż mie dało malowanié? Dejade nimò wszëtkò
- szczescé. Lëdze szczestlëwi są ti, jaczi jinszim przënôszają
szczescé. Artista nie je wiôldżi jakno artista, le jakno człowiek,
w nôlepszim jegò hùmanisticznym sensu. Bez te ni mdze ùtwórcą.”
Ùmarł mającë 98 lat, miôł le ne szczescé twòrzëc jaż do kùnca.
Agnieszka Bradtke
zaczątk |
