Dze jidą greńce Kaszub? Te pëtanié je czëc z wielu starnów
– równak òd prostich lëdzy, jak i ùczałich. Òsoblëwie grãdkò
jë wëznaczëc grëńcã pôłniowo–wschódną – tj. midzë Kaszëbama
a Kòcëwim. Wiôldżi jiwer je z sztremlã zemi cygnącym sã òd
pôłniowëch dzelnic Gdunska òb Kòlbùdë, Przëwidz, Nową Karczmã
(Trãbczi Wlg. ë Skarszëwë) pò Liniewò ë Stôrą Kiszëwã. Czë
të zëmie przënôlegają sã Kaszëbom, czë Kòcewiu, a mòże jak
chcą niechtërni – je to òkrãg przechódny – „zemia niczëjô”
?
Òbczas jedny gòscënë ù mòji rodzëznë w nëch starnach nalôzł
jô sã w Pòmlëwie kòl Przëwidza. Tam, w jizbie ù mòji półsostërczi
jô ùzdrzôł na regale w rédze knéżków elementôrz kaszëbsczi.
Pò prôwdzë, wiôlgô to bëła dlô mie niespòdzëwnota. Kò w Pòmlëwie,
jaczé nie òstało pòdług ùczałich zarechòwóné do Kaszëb, dzëcë
ùczą sã kaszëbsczégò!
Ùdało mie sã òdnalezc szkólną,
chtërna ne lekcje pòdług swòji ùdbë prowôdzy – trafił jô
do wastnë Òli Etmańsczi.
Nôprzód jô meszlôł, że pò krótczim wëwiadze jô napiszã articzel
o edukacëji redżionalni w Przëwidzu ë òkòlim. Le ju pò pôru
minutach gôdczi z wastną Òlą jô wiedzôł, że dowiém sã òd ni
ò wiele wicy.
Kaszëbiznë nôùczële mie mój tatk ë chłop – gôdô wastna Etmańskô.
Tatk – Kazmierz Bańczyk béł òb wiele lat przédnikã partu KP-Z
w Żukòwie.- Ze dwa razë dostôł Skrą Òrmùzdową – gôdô dali
Etmańskô – ale doma më pò kaszëbskù nie gôdelë.
Swòjégò przëszłégò chłopa wastna Òla pòzna czej ten na mòtorze
wanożił pò Kaszëbach. Jako nôleżnik Karna Sztudérów „Pòmòranijô”
pòmôgôł òn w przeprowadzenim anczétowëch badérowaniów Socjologòwi
Komisëji GTN pòd czërenkã Marka Latoszka.
Tedë młodi ju razã dzejalë w Karnie. Wastna Òla sztudérowała
pòlską filolodżią. Ji zainteresowanié kaszëbizną wcyg wzrastało.
Swòją prôcã madżisterską napisa ò Janie Drzéżdżonie, pòd òkã
prof. J. Sampa. Prof. Samp je dlô mie wiôldżim autoritetã-
gôdô szkólnô - jë osobòwoscą nie do zabôczeni, wëwarł na mie
sëlné wrażenié. Pòmlewskô szkólnô jinteresëje sã dokôzama
ë żecym Drzeżdżona pò dzys dzeń. Prowôdzy nawetka na swòje
brëkòwanié nôukòwą robòtã na jegò temat. Jegò dokôzë są wëkòrzistiwóné
do prôce z dzecama w szkòle.
A ta wezdrzi baro farwno!
Zajãca w formie karna redżionalnégò òbejmują pòznawanié kaszëbiznë
nie leno w pismieniznie, le téż òb mùzikã, tuńc, spiéw. Dzecë
nôuczëłë sã ju kaszëbszczich nót, ùżëwają elementôrza Bobrowsczégò
ë Kwiôtkòwsczi. Słëchają kaszëbsczich gôdk, ùczą sã wiérztów.
Udbą wastné Òli je przërechtowanié dzëcy do Kònkùrsu Rodny
Mòwë, ale dzyso wedle regulaminu dzëce z pòwiatu gduńsczigò
nie mògą w nim startowac (sic!). Dzecë dowiadują sã téż wiele
o kaszëbszci historëji.
-Dzëce nie wiedzą, że czedës żeli ksążãta pòmorsczi, że jich
grobë są w Òlewie, a państwo òb nich rządzoné bëło w strzédnëch
wiekach samòbëtné ë machtné.
Òsoblëwòtą szkòłë w Pòmlewie je to, że dzecë ùczą sã kaszëbsczégò
z niczégò. Nie znają rodnégò jãzëka z dodomù, môło wiedzą
o kaszëbsczi historëji, zwëkach, tradicëji. Ale są pò prôwdze
òchòtné do ùczbë. Nie rôz nawetka przëbôcziwają swòjim starkom
ò tim, że są Kaszëbama. Ùczba je o tëli letkô, że w szkòle
ùczi sã môło dzecy. Le je téż fela taczi situacëji – szkòła
mòże bëc zamkłô, bò felëje i dzecy, i dëtków.
Ale Òla Etmańskô jasno zdrzi w przińdotã – Dlô kaszëbiznë
nadeszłë bëlné czasë, je òna ùznôwónô ò władzë, rozwijô sã,
rëszno dzejają nie blós KP-Z, le téż jinsze òrganizacëje...
Nôlëżi sã napisac jesz pôrã słów ò Wòjkù Etmańsczim, chłopie
wastnë Òli. Bòdôj, ni miôł jô leżnoscë z nim pogadac. Wòjk,
czedës nôlëżnik Karna Pomoranijô, redachtor pismiona Tatczëzna
ë òd dôwna znóny dzejôrz kaszëbsczi je terô za przédnika przëwidzczégò
partu K-PZ. Razã z wójtã gminë ë ksãdzã probòszczã (òbaji
Kaszëbi) chcą robic dlô ùcwierdzeniô kaszëbiznë w jich òbéńdze.
Jedną z wikszich zrealizowónëch ùdbów
Wòjka béł latos wëjôzd do Kanadë (Òntario).
Pòjachôł òn tam zarôczony przez The Wilno Heritage Society
– do Kaszëbów, chtërny tam miészkają òd dżeneracëjów. Je westrzód
nich ju niewiele taczich, co gôdają pò kaszëbskù – a mëszlą,
że to pò pòlskù. Etmańsczi wëgłôszôł tam referatë, przëbôcziwôł
lëdzóm, chto òni są – Kaszëbama, a nié Pòlôchama. A zaczął
òd Davida Shulista. Nen, òb lato 2000 rokù przëjachôł z Kanadë
na Kaszëbë w pòszukiwanim swòji rózdżi. Tak trafił do Trzepòwa
– do Etmańsczich.
Zdrzącë na wiôldżi zapôł i chãc do robòtë Etmańsczich mòże
żec, ze na gwës Przëwidz chùtkò naléze swòjã juwernotã, òdzwëskô
swój kaszëbsczi charakter. A dlô nastãpnëch dżeneracëjów –
ju rosnacëch, jak Damroka, Barnim ë Sławina – dzecë Etmańsczich
òczëwisté bądze, że żëją na Kaszëbach, są Kaszëbami i dlô
kaszëbiznë dzejac - je jich pòwòłanié.
M. A. Bòrzëszkòwsczi
zaczątk
|
