Robòtë nad ùdbą ùstawù ò miészëznach naczãłë
sã ju w 1990r. Główny dzél ùdbë béł zrëchtowóny ju 10 lat
temù, le dopiérë Sejm ti kadencëji zajił sã ną ë pò pierszim
czëtanim sczerowôł do robòtë w kòmisëjach.
Art. 2 òmówióny ùdë dôwô definicëją miészëznë: Przez słowò
miészëzna nôrodowô abò etnicznô, zwóną dali „miészëzną”, rozmiemë
karna òbiwatelów Pòlsczi Repùblëczi ò apartnym pòchòdzenim,
tradicëjno mieszkającé na teritoriji PR, jaczé są w miészoscë
do resztë òbiwatelów, jakô mô za znankã zgrôwã do zachòwaniô
swòjégò jãzëka, zwëków, tradicëji, kùlturë, wiarë abò swiądë
nôrodowi czë etniczny.” Mógłbë gwësno mëszlëc, że w taczim
razu miészëzną etniczną mdą Kaszëbi. Òd dłëszégò czasu sami
Kaszëbi w zacht wikszoscë mielë sã za etniczną grëpã ë bëlë
gwësny, że jich prawa są gwaarntowóné Kònstitucëją. Ta w artiklu
35 mówi: PR zagwësniô òbiwatelóm pòlsczim nôleżącym do miészëznów
nôrodowëch ë etnicznëch wòlnotã ùtrzimaniégò ë rozwiju gwôsnégò
jãzëka, ùtrzimaniô zwëków ë tradicëji jak téż rozwiju gwôsny
kùlturë. Miészëznë nôrodowé ë etniczné mają prawò do twprzeniô
gwôsnëch jinstitucëjów edukacëjnëch, kùlturalnëch ëjinstitucëjów
służącëch òcharnie juwernotë jich wiarë ë do przëtomnoscë
w rozsądzewanim ò zachach jich juwernotë kùlturowi. Z ùzasadnieniégò
do ùdb doznómë sã ,że miészëzną etniczną są „tzw. miészëznë
bezkrajewé (karajimską, romską/cëgóńską, tatarską, łemkòwską).
Z jinterpretacëji wëchôdô na to że miészëznë te òstałë wërechòwóné
enumeratiwno, téj je to zbiér zatchłi. Ùstawòdôwca chce, pòstrzedno,
pòkazac że Kaszëbów mô za grëpã etnograficzną (taczich słów
ùżiwô ùzasadnienié do ùstawù). Przëjicé taczégò rozmieniô
miészëznë etniczny prowôdzy do zabraniô nëch warancëjów jaczé
donądka dôwôł articzel 35 Kònstitucëji.
Czë ti chtërny tã ùdbã mają napisóné chcelë
wëjic Kaszëbów spòde prawa?
Cekawé j jaczi przesłónczi z artiklu 2 ùstawù ò miészëznach
nie spełniają Kaszëbi: 1. nie są grëpą òbiwatelów PR ò apartny
rózdze? 2. nie mieszkają tradicëjno na teritori PR? 3.nie
są we miészoscë do resztë òbiwatelów PR? 4. ni mają zgrôwë
do ùtrzimaniégò swòjégò jãzëka, zwëków, tradicëji, kùlturë
czë swiądë?
Zmianë jaczé w ùstawie Ò systemie òswiatë z 1991rokù wpowôdzy
nowi ùstôw ò miészëznach mdą wiôldżi. Òstóną òdebróné Kaszëbóm
prawa do twòrzeniô klas we szkòłach z jãzëkã kaszëbsczim jakò
dodôwkòwim czë tatczëstim. Skùtk taczi mdze téż jeżlëbë dało
sã zapisac Kaszëbów jakò miészëznã etniczną. Bëłobë to kònsekwencją
przëjicégò ùstawòwi definicëji jãzëka tatczëstégò i pòmòcniczégò.
Pò ùchwôlenim ùstawù mdą w Pòlsce sztërë kategòrije jãzëków:
ùrzãdowi, tatczësti, pòmòcniczi ë cëzy.
Jeżlë mdzemë stosowac nowi ùstôw, téj òbôczimë że kaszëbsczi
nie je niżódnym z tich trzch. Czë państwò pòlsczé chce òtaksowac
kaszëbsczi jakò jãzëk cëzy?
Ùdba ùstawù ò miészëznach razã z uzasadnienim to przëmior
chòri mëszlë pòsłów. Czéj sã czëtô ne tekstë, przëchôdô do
głowë òd razu zesôdzenié z Kònstitucëją Czechòsłowacczi Repùlëczi
z 1960 rokù, jakô za wôrt òcharnë ùznôwa miészëznë Wãgrów,
Pòlôchów ë Rusënów. Nic nie bëło zato ò Miemcach jaczich wiele
mieszkało w Sudetach. Beła to pòmsta na nich za to że ti nie
bëlë wierny Czechòsłowacëji w 1938 rokù.
Czë w taczim razu ùdbë przëjité przez pòlsczich pòsłów nie
są pòmstą na Kaszëbach? Mòże za to że nie bëlë czedës lojalny?
Mòże w 1939 rokù w Piôsnicë ë Szpãgawskù? A mòże zwëczajno
za to, że pò 1945 rokù òdwôżno òstalë w swòji Tatczëznie?
A mòże jesz za co jinszégò?
Ł. Grãdzëcczi
zaczątk
|
