Ni
ma barżi skòmplikòwónëch ë głëpëch sztridów jak kònfliktë
nôrodowé. Lëdze ni mają mòżlëwòtë bë so wëlowac stronã, bò
ta òsta jima dónô przez jich ùrodzenié. Ò tim gôdô Hùntingtón,
że spòdlowim pëtanim czedës, òb biôtczi klasowé ë dejowé,
bëło „Pò jaczi jes stronie?”. Lëdze mòglë ë wëlowelë so stronã.
W kònflikce cywilizacëjów pëtanié je: „Chtojes Të?” To je
ju cos co òstało nóm dóné, cze ni mòżemë zmienic. Jak wiémë,
òd Bòsnie pò Kaukôz ë Sudón, lëchô òdpòwiédz na taczé pëtanié
òznôcza kùlã w łeb. Nawetka barżi òd przënôleżnoscë etniczny,
lëdzy diskriminëje przënôleżnosc do jaczis wiarë, relidżi.
Òsoba mòże bëc pół-Francuz, pół-Arab ë na dodôwk òbiwatelã
dwùch jinszich krajów. Ni mòże zato bëc pół katolëk ë półmùzułmón.
Rôz to zdarzëło sã w Nordowi Jirlandëji. Jednégò wieczora
jaczis szoféra òstôł zatrzimóny na dardze przez karno lëdzy
z barnią. Ti zapitelë: „Chto jes Të?”. Nen béł përznã baf
ë nie wiedzącë co rzec, òdpòwiedzôł „Żid”. To gò nie ùretało,
bò ti gò zapitelë „Lëtersczi czë katolëcczi Żid?”
Problém prôw miészëznów je dosc stôri, je òd wielu stalatów.
Regùlacëje w prawie midzënôrodnym, dejade, są dosc młodé –
wszëtczé pòwstałë w 20im stalatim.
Jesz w stôrożëtnëch krajach dobiwca, lëdôł żebë dobëti dôwôł
tczą swòjim bògóm. Bòdôj, ò dłudżi cząd regle w ti grze twòrził
dobiwca – krôj dôżniészi. Dlô taczégò wôżniészé są spòdlowé
deklaracëje, nié prôwdzewé òbrzeszczi.
Ò dłëdżi cząd problém nôrodnëch miészëznów midzënôrodnô zdrëszëna
mdze mia za problém relidżijny, a nié pò prôwdze etniczny,
miészëznowi. Wiedeńsczi Kòngres w 1814 rokù pierwszi rôz w
jednym dokùmence midzënôrodnym głosy swòbòdã wszëtczich relidżijów.
Òstałë tej ne ùgwësnioné dlô Królewstwa Niderlandów (w tim
czasu ùtwòrzonégò), jaczé zjednało lëterską Hòlandią ë katolëcką
Beldżią ë dlô Genewsczi Repùbliczi (òstałë do ni dołączoné
niechtërne zemie pòd władzą Sardiniji). Nie doticzëło to jinszich
krajów. Znôu je widzec, że prawò je jinszé dlô krajów dôżnëch
a jinszé dlô słabëch.
Na Berlënsczim Kòngresu w 1878 rokù Tureckô, Rumùnskô, Bùłgarskô
ë Serbijô òstałë zmùszoné do przëjicégò prawa relidżijnëch
swòbòdów. Bëło to przë pòpiarcym Miemców, Austro-Wãgrów ë
Jitaliji.
Pò zakùnczenim I Swiatowi Wòjnë, w drëdżi ùdbie prezydenta
Zjednónëch Krajów Wilsona dlô Ùgôdënkù Lëdżi Nôrodów, nowi
òrganizacëji ò swiatowim zasëgù, je rzekłé ò nôrodnëch miészëznach:
Lëga mdze żãdac òd nòwòùtwòrzonëch krajów, jakno pierszi warënk
ùznaniégò jejich samòstójnoscë abò autonomiji, żebë zagwësniłë
dawac wszëtczim rasowim ë nôrodnym miészëznóm pòd jich rzãdama,
ùstawòwò a téż fakticzno prawa ë ùbëtk, jaczé dôwają rase
abò nôrodowi wikszoscë swòjégò kraju.
Dušan-Vladislav Paždjerski
zaczątk
|