Samim gôdanim – to je wiedzec – swiata sã nie zmieni – le czasã je baro wôżné, żebë ùzgòdnic swòje pòzdrzatczi (nôdbë) abò przënômni pòznac to, w czim rozmówcowie nie są ze sobą zgòdny.

Kòżden człowiek, karno, nôród, wiedno jidze wprzódk (abò sã copie). Jegò prowadnicë – zwóny elitą – wëznaczają mù drogã, jaką nen mô jic – wprzódk abò w tił. Mùszą równak bëc w zgòdze ze swòją spòlëzną, nôrodã – mùszą chòc tej sej sã òbezdrzec, czë sã nie zapùscëlë za dalek w przódk. Tzn. “elita” mùszi słëchac czë nôród jidze w tële za nią. Nawetka jeżlë elitë nie są zgòdné ze strzédnyma lëdzama, mùszą z nima gadac i próbòwac przekònac do swòjëch ùdbów. Niżóden człowiek ni mô so nabëté licencji na prôwdã ë wiedno mùszi diskùtowac ë sã spierac z jinszima – tak no sã twòrzi wespólny pòzdrzatk. Nen nie je dóny kòżdémù z nieba ani nie je przeniosłi przez bòcóna. Bò pòzdrzatk sã twòrzi tak, że człowiek ze swòjima mëslama (nôdbama) jidze do jinszégò. A tej òni so gôdają, spierają sã, a nawetka sã wadzą. Na kùńc kòżden z nich wëchôdô ze swòjim pòzdrzatkã, mądrzészi (abò i głëpszi...) nigle béł przódë.

Le żebë na taczi ôrt prowadzëc diskùsją, mùszimë nôprzód znac swòje mëslë i je ùpòrządkòwac. Trzeba tej wërobic so swój pòzdrzatk na jakąs sprawã. Nie je dobrze jic na letczëznã, pòwtarzac to, co jinszi, dôżniészi mają rzekłé. Le trzeba czasã rëszëc swòją głową. Swòje dbë trzeba rzec òdwôżno ë zacząc diskùsëją z drëdżima.

Żebë z taczi diskùsëji co wëszło, żebë to nie bëło le próżné gôdanié, pò to bë wëcwiczëc so gardła.

Wszëtcë diskùtancë mùszą miec swiądã tegò, że:

1. Czej bronią jaczis tézë, mają bëc pewny swégò, tj. bëc przekònóny ò “swòji prôwdze”.

2. Ni mògą ju na samim zôczątkù rozmòwë sã wëzbëc swòji ùdbë i scwierdzëc, że są słabszi. Bò w taczim przëpôdkù nie mdze to diskùsjô le prosba ò wëbôczenié, że sã mô kąskã jiszé zdanié.

3. Mùszą miec swiądã, że nicht jima nie przëznô prôwdë, jeżlë sami nie nalézą za nią argùmentów ë nie mdą chcelë ò niã walczëc.

Czéj jesmë ju przerëchtowóny do rozmòwë – pewny swòjégò zdaniô i òtemkłi (tj. skłonny do wësłëchaniô) jinszëch, mòżemë sadnąc do spólnégò stołu i zacząc rozmòwã.

Nôprzód dobrze je pògadac w swòjim, mniészim karnie, żebë no spólné zdanié ùstalëc. Tuwò kòżden mùszi rzec jaczi je jegò pòzdrzatk a pòtemù wszëtcë mają radzëc nad spólnym pòzdrzatkã.
Tuwò znôu trzeba ùstanowic pôrã reglów – żebë sã wszëtcë mòglë dogadac i żebë òbczas spiérk nie doszło do jaczi pògòrchë. Tej je jasné, że:

1. Kòżden mùszi bëc wësłëchóny.

2. Nicht nikòmù ni mòże przerëwac.

3. Òdpòwiadac trzeba wiedno na temat (a nié czej jeden ò jabkach, tej drëdżi ò krëszkach).

4. Kòżden mùszi bëc równo achtniony ë niżóden pòzdrzatk ni mòże bëc òd razu òdrzucony czë ùznóny za nicwôrtny.

5. Rzôdkò sã zdôrzô, żebë wszëtcë bëlë te samégò zdaniô – kò czej wszëtcë mają jedno i to jistné zdanié, sprawa pôchnie totalitarizmã. Abò mòże to swiadczëc ò tim, że nikòmù nie zanôleżi na zmianie ju jistniejącégò stanu. Téj pòtrzébnô je tolerancjô dlô rozmajitëch zdaniów.

6. Kritikã czëjégòs pòzdrzatkù mùszi bëc prowadzonô prosto w òczë, tj. bezpòstrzedno. Kritikòwanié czëjégòs zdaniô “za plecama” abò jegò òsobë zamiast pòzdrzatkù je prosto rzec nieùtcëwé.

To są podstawë ùtcëwi diskùsji.

Terô, czej w swòjim karnie jesmë zgódny tzn. ju mómë so wërobioné spólny pòzdrzatk na jakąs sprawã, mòżemë “wińc bùten” ë zacząc rozmòwã z jinszima.

Z jinszima bądze tak samò. Òni téż mògą mieć pòzdrzatk jiny òd naszégò (i ni ma dzëwù!). Le znôu muszimë ùtcëwie przedstawic najã ùdbã i dac jinszim rzec, co òni mëszlą. A tej mòżemë ze swòjima procëmnikama sã spierac, a przë òstatkù sã zgòdzëc. Abò i nié - tej kòżdi òstónie przë swòjim zdaniu.
Te wszëtczégò, taczégò prowadzeniô spiérk baro félëje nóm w kaszëbsczi rësznoce. Miast diskùsji biwô pògòrcha. Zamiast jic do przódkù, i chòc ùstalëc ò co nóm jidze, w jaką stronã zmiérzómë, stojimë w môlu A czasã, czej chtos przedstawi swój përzinkã apartniészi pòzdrzatk – ju òn nie je lëdóny.

Na szczescé skùńczëłë sã czasë totalitarizmù, czéj dobrze widzóny béł le jeden (“ùczbòwi”) pòzdrzatk. Pò to lëdze biôtkòwelë ò demòkracëją, żebë bëło mòżno wëpòwiedzec swój pòzdrzatk bez strachù i bez rizyka, że ùczëje za plecama “le cëszkò... òn je taczi, përznã letczi...”

P. Kąsk

zaczątk