(1308-1454)
Na zaczątkù 14. stolata pòliticzno-wòjnowô sytuacëjô
Gduńsczégò Pòmòrzégò nie bëła za baro sztabilnô. Przechôdało
òno z rãków do rãków a rządzecëlama jegò bëlë w tim czasù
ksyżec Władi Łoczietk ë król pòlsczi ë czesczi Wacław II.
Równak dërch chãc na zajãcé ti zemie mielë Brandenbùrczicë
ë, jak sã pózni òkôzało, téż Krzëżôcë. Pò smiercë Wacława
II ë Wacława III rządë na Pòmòrzim òbjął Władi Łoczietk, jeden
z nëch ksyżãtów, co chcëlë sparłãczëc pòlsczi zemie pòd jednëm
przédnictwã. Dejade stanowiszcze jegò nie bëło za baro mòcné,
ò czim pamiãtalë jegò nieprzëcélë, òsoblëwie rządzecëlë Margrafiznë
Brandenbùrsczi. Czej Łoczietk miôł jiwrë w jinëch placach
swòji monarchëji, pòstanowilë òni wëzwëskac leżnosc ë zając
pòmòrską zemiã. Zdarzëło sã to w 1308 rokù. Brandenbùrczicë
wnëkalë tedë na Pòmòrzé ë zajãlë je razã z Gduńskã. Ksyżec
Łoczietk, jak jô ju przódë wspòminôł, béł w tim czasu za baro
zajãti tim, co dzało sã w jinëch dzélach jegò państwa. Króm
tegò nie miôł òn tëli mòcë, żëbë samémù zajic Pòmòrzé. Wszetkò
to sprawiło, że pòjawia sã ùdba, żëbë ò pòmoc w ti sprawie
pòprosëc Krzëżôków. Ti, czej Pòlôcë proszëlë jich ò pòmoc
w wenekanim Brandenbùrczików z Pòmòrzégò, òkôzalë sã baro
chãtny. Równak, jak sã pózni òkôzało, nie zôleżało jima (Krzëżôkóm)
na pòlsczich rządach na pòmòrsczi zemi a le na sparłãczenim
ji z swòjim prusczim krajã. Na pòczątkù wszetkò wezdrzało
bëlno. Wòjskò krzëżôcczé wlazło na Pòmòrzé ë wënekało stądka
Brandenbùrczików. Dejade pózni, miast wrócëc nazôd do se,
Krzëżôcë zajãlë gard gduńsczi ë wëgónilë z niegò téż ë pòlsczi
òbsadzënk (sta sã to jesz w 1308 rokù). Kąsk pózni, bò ju
w rokù 1309, wòjska krzëżôcczé dobëłë półniowi dzél Pòmòrzégò
wespół z gardã w Swiecym nad Wisłą ë ùmòcnilë sã tam. Na nen
ôrt Zakon Krzëżôcczi, mòcą ë cëgaństwã, zbiôtkòwôł Gduńsczi
Pòmòrzé ë sta sã òno dzélã krzëżôcczégò państwa. Ustôw nen
dérowôł jaż do zaczątkù trzënastolatnéj wòjnë (òdbiwa sã òna
w latach 1454-1466).
Gwësno, że rządzecëlë (òd 1320 rokù królowie)
pòlsczi nie pògodzëlë sã ze stratą pòmòrsczi zemi. Dërch uznôwalë
jã za wôżny dzél swòji monarchëji ë próbowëlë jã dostac nazôd.
W pierszi pòłwie 14. st. òdbiwałë sã procesë sądowé, co miałë
dokôzac prawò Pòlsczi do Gduńsczégò Pòmòrzégò ë chòc prôwdą
je to, że Pòlskô te procesë wëgriwa, to równak wiele wikszą
mòc wòjnową mielë w tim czasu Krzëżôcë. Biôtczi zôs, jaczi
pòd kùńc swòjëch rządów tocził z Krzëżôkama Łoczietk, téż
nie doprowôdzałë do dostaniô Pòmòrzégò. Kùreszce w 1343 rokù
król pòlsczi Kazmiérz Wiôldżi doszedł do swiądë, że terô Pòlskô
mô za mało mòcë na to, żëbë wòjnowo òdebrac pòmòrską zemiã
Krzëżôkama ë zawarł z nima pòkojową ugòdã w Kalëszu. Pòstanôwia
òna, że Gduńsczi Pòmòrzé òstónie pòd przédnictwã Krzëżôków
ë bãdze dzélã jich prusczégò kraju. Ùstôw taczi dérowôł bez
całą drëgą pòłwã 14. ë pierszą 15. st.
Timczasã w rokù 1386 Pòlskô sparłącza sã uniją
z krajã lëtewsczim. Dzãka temù sta sã mòcniészô ë nalazła
so zdrësznika, procëm Krzëżôkom. Brzadã tegò bëłë wëgróné
biôtczi, jaczé toczoné bëłë w latach 1409-1435 (w tim Grunwald).
Nama chòdzy równak w tim placu ò to, jaczi cësk mia ta zmiénionô
pòliticzno-wòjnowô sytuacëjô na dzeje Gduńsczégò Pòmòrzégò.
Przede wszetczim przëgróné biôtczi z Pòlôchama ë Lëtwinama
òsłabiłë państwò Krzëżôcczégò Zôkònù. Nôprzód, a òsoblewie
w czasach, czej Wiôldżim Méstrã béł Winrich von Kniprode,
Zôkón béł dosc tëli mòcny, że nie muszôł za baro liczëc sã
z tim, co mëszlą ò nim jegò pòddóny. Pò przegróny biôtce pòd
Grunwaldã sta sã widné, że Zôkòn Krzëżôcczi nie mô ju tëli
mòcë, co chùdzy ë jegò pòddóny zaczinalë corôz czãsczi òkazëwac
swòje niezadowolnienié. Kureszce w rokù 1440 ùtworzëlë òni
Prusczi Związk, dzãka chternémù chcëlë uzwëskac cësk na sytuacëją
swòją ë całégò kraju. Do karna tegò przenôlegało strzédnobògaté
ricerztwò ë mieszczónie Chełmińsczi Zemi, Gduńsczégò Pòmòrzégò,
Pòwislô ë Warmie. Równak sztridama midzë Prusczim Związkã
a Krzëżôcczim przédnictwã ë tim, jaczi bëłë jich skùtczi zajmiemë
sã w jinym czasu. W tim zôs môlu wôrt bë bëło jesz na kùńc
chòc kąsk rzec ò tim, co nôbarżi kòjarzi sã nama z Krzëżôkama,
czëlë ò jich zómkach.
Jak ë jinë dzéle kraju Zôkònù Krzëżôcczégò,
tak ë pòmòrskô zemia òsta pòdzelonô na kòmturstwa czë krzëżôcczi
jednotë administracëjowé. Sedzbë jich mieszczëłë sã bez nôdłëgszi
czas w taczich zómkach jak Gduńsk, Gniéw, Swiecé nad Wisłą,
Tëchòla ë Człochów. Nie bëłë to bùdinczi jaż tak wiôldżé ë
szerok znóné jak sedzba Wiôldżich Méstrów w Malbòrgù, ale
téż wôrt są wspòmnieniô. Niechterné z nich, w wikszim czë
miészim dzélu, zachòwałë sã do dzysô. Mëszlimë tùwò w tim
placù ò taczich pamiątkach stôri bùdowiznë, jak na przëmiôr
zómczi w Gniewie, Swiecym nad Wisłą (to w nadwislańsczim,
kòcewsczim dzélu Pòmòrzégò). Co sã zôs tikô samich Kaszëbów,
to mómë tam midzë jinyma zómk w Bëtowie, resztczi dosc wiôldżégò
zômkù w Człuchòwie, przebùdowóny zómk w Lãbòrgù, ë fùndamentë
gardù w Puckù.
Fòrmellów Słôwk
zaczątk
|