5 (17) / 2002

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Zjôzd Kaszëbów 6. lëpińc - Kartuzë (òdjimczi)
• A co z Baną?
• Kaszëbë ònline
• Prawa nôrodnëch miészëznów
• Ùczniowsczi Sejmik Kaszëbsczi
• Swiãto Rédë ë rédzczi kaszëbiznë

Felietona:

• Malowanié jizbë

Nié le Kaszëbë:

• Pòdhalé z Kaszëbama razã ò samòrządną òbéńdową Pòlską

Gôdómë ò Europie… :

• Mòże nie mdze tak lëchò
• Kaszëbë kò są w Europie

Kùltura:

• Finôł Kònkùrsu Rodnô Mòwa – Chmielno
• Pùcczi weekend
• Scynanié kani! –galeriô òdjimków

Lëteratura:

• Młodô spòsobnô
ò Karolënie Serkòwsczi

• Wëdôwk wiérztów Piépra

Kaszëbë online
Alexandra Grahama Bella chtos zapitôł, czej òn pòkazywôł swój aparat do transmisëji głosu przez elektryczny kabel, jaczi z tegò aparatu mòże bëc pòżitk. Wënalôżnik miôł rzekłé, że pò prôwdze to òn niżôdnégò pòżitkù nie widzy. Dzysô më wiémë, że òn ni miôł prôwdë, wié to kòżden chto miôł gôdóné przez telefón.

Òdkrëcé Bella i Jinternet parłączi to, że jedno ë drëdżé bëlno służą kòmùnikacëji midzë lëdzama. Kòżden wié, że telefón parłączi lëdzy, do ti swiądë òdwołują sã nawet zachãcbë jedny z telekomunikacëjnëch pòdjimiznów. Dzysô jesz nié tak wiele lëdzy wdôrzi, że takô, strzódë wielu jinszych, je téż rolô Jinternetu. W zachach nôukòwëch abò jigrach i sécowych grôwkach młodëch lëdzy to może jesz jo, ale jaczi mòże bëc pòżitk z nëch bezdusznëch bajtów ë kòmpùtrów w hùmanistice, kùlturze ë òsoblëwie w kaszëbiznie?

Jô móm rzekłé, że mòże bëc. Że tak jak przez Jinternet je mòżno grac w Quake’a abò zazerac do swòjégò bankòwégò konta, je mòżno równak przedstawiac kaszëbiznã, ùgwesniac ji wôrtnotã, prezentowac i wëmieniwac ùdbë, ùzgôdniwac wëspólné dzejanié. I dzysô jem rôd, że redakcëjô Pomeranii – cządnika, chtëren mô wiôldżé zasłëdżi w kreòwanim jintelektualnégò derżenia kaszëbiznë – dozdrza w Jinternece medium, ò jaczé mòże pòwôżno kôrbic ò ni. Mój jinternetowi dokôz – serwis Zasoby Kaszubsko-Pomorskie – je próba taczégò pòkôzaniô kaszëbiznë i pòkôrbieniô ò ni.

Dosebno jak skrów (nawetka Òrmùzdowëch), je nôczãscy wicy niż jedna, tak jinternetowëch starnów na chtërnëch je cos rzekłé ò Kaszëbach, je dosc tëli i bëło ju przódë mòji starnë, na przëmiôr starna Zrzeszeniégò. Równak mòją ùdbą bëło zrobic wicy jak le prezentacëją jedny stowôrë abò kąska wiadë ò Kaszëbach. Jô miôł za cél przërëchtowac serwis, chtëren cëzyńcom bë dôwôł òbrôz żëwi, fùl bënowi mòcë kaszëbiznë a dlô naszińców béł môlã wëmiónë ùdbów, diskùsëji, twòrzeniô nowi, tereczasny kaszëbsczi mëslë ë swiądë. W dalszi perspektiwie jô chcã pracowac nad ùgwesnianim ë rozkòscérzanim kaszëbiznë tak, bë ji mòc i atrakcëjnota chłoscëła téż jinszich mieszkeńców Pòmòrzégò, żebë dozdrzëlë òni w kaszëbiznie derżeń pòmòrsczi juwernotë, derżeń tak atrakcëjny, żebë sami chcelë z jégò kùlturë brac.

Òb rok dzejaniô je dosc bëlno widzec sukces Zasobów. Materiałë jinformacëjné i encyklopediczné (chòc jesz wiele je z nima do zrobieniô) przëchłoscëłë wielë òdbiorcòw bënë ë bùten Kaszëbów. Jô miôł czëté, że mòja starna pierszô pòkôza kaszëbiznã nié jakno le blós cepeliowsczé „mòdré kùbraczi” i „to je krótczi, to je dłudżi”, le jako mòcną kùlturã, chtërny rózga je na ti zemi òd nie mni jak 1000 lat. Równak pòdług mòji ùdbë nôwikszi sukces Zasobów je, że dzysô nie je to dokôz le jednégò człowieka. Do Zasobów piszą powôżny autorzë, rzeknã le ò Jiwònie Joć abo ò Pawle Szczëpce. Benë Zasobów funkconérëją autonomiczné dzélë jak Òdroda, dzél tëreczasny kaszëbsczi lëteraturë, starna Karna Pòmòranijô. Na taczi ôrt mómë ùtworzoné prawie karno Zasobów. Zôczątk tegò karna to bëło le pisanié ë kôrbienié, a chutkò sã pòkazało, że to karno mô dosc mòcë do samobëtnégò dzejaniô.

Terô mùszã rzec ò ùdbie, dzãka chtërny Zasoby są – meszlã – pò prôwdze apartné, to je ò diskusjowim karnie. Wiele lëdzy mô cos do rzeczeniô, biwô że cos wôżnégó, le to je za mało na fùl artikel; wiele lëdzy nie chce pisac artiklów, bo nie są gwes, czy òne òstóną òpùblikòwóné, a jeżlë jo - tej ni ma wiedzec czedë. Nierôz téż chtos chce zapëtac ò cos wikszé karno lëdzy. Dlô nich wszëtczich je diskùsjowé karno – môl, gdze chùtkò i swòbòdnô je mòżno prezentowac ùdbë i pytania. Diskusjowe karno to òsoblëwé fòrum: ni ma widzec tam lëdzy, le blós ich wëpòwiedzë. Temù pòzycëjô w realnym swiece nie je tak wôżnô w wirtualny kôrbiónce, dobrô ùdba szarégò człowieka mdze rëchowónô wëżi niż pùsté gôdczi wôżny òsobistoscë. Dzãka òddzéleniémù wëpòwiedzë òd autoritetù lżi dozdrzéniają nowé ùdbë, a diskùsëji je wicy swiéżoscë. Na dodôwk, czej człowiek nie je widzóny, le blós jegò lëst, tej òn napisze wicy ë ò wicy zapitô. Téj diskùsëjô je żëwszô.

Sygnie teòrëji. A jakô je praktika? Takô, że wkòł Zasobów zeszło sã karno lëdzy, chtërny są fùl rozkôcënkù, wòlë, ùmëslënkù ë nowych ùdbów. Òni mają ju pòkôzóné, że pò prôwdze są w sztãdze efektiwnô dzejac, przëwòłóm le sprôwã òglowégò spisënkù. Nie mdã diskùtowôł ò kaszëbsczi nôrodnoscë, chcã zôs rzec, że mającë chãc i elektroniczną pòcztã, dwadzescapôrã lëdzy ùgôdało sã, rozkòscérzëlë swòjã ùdbã i ùjawernilë w mediach barżi jak czilestësącznô òrganizacëjô. Le òni w òdpòwiedzë na pëtanié, chtërne bëło pòstawioné w Zasobach ju na pòczątkù tegò rokù – jak mòże pòkazac w spisënkù mòc Kaszëbów – wzãlë sã do efektiwny robòtë. Mój pòzdrzatk béł taczi, że to òni diktowalë krok, a Zrzeszenié le za nima nadążało. Twòrzi sã nowi òstrzódk kaszëbsczégò dzejaniô? Mòże jo. Gwësno są tu lëdzë, dlô chtërnëch kaszëbizna je wôżnô i chtërny mają chãc i mòżlëwòtë dzejaniô dlô ni. Ze swòji starnë chcã rzec, że widzã w Zrzeszenim bëlny jintelektualny doróbk i stëtkòsc, ò chtërnëch nie wòlno zabôczëc. Ti młodi lëdze, jawiący sã ju przińdnotą kaszëbiznë, brëkùją wiadë i doznôwkù dozdrzeniałëch dzejôrzów, chcą le żeby jich barżi wspierac jak dërch kritikòwac. Dzysdniowô nôdgroda za mój skromny dokôz i za „Òdrodã” dlô Pawła Szczëptë to je dlô mie znak, że Wë – tërôczasny dzejôrze – widzyta wôrtnôtã naji robòtë. Temù roczã Waju wszëtczich do wespółtwòrzeniô Zasobów Kaszëbskò-Pomòrsczich. Żdaje môl na Waji artikle i ùdbë.

Jem gwës, że wszëtcë tù znają „Remùsa” i wiedzą, że nôùka to je wid i miecz. A nôùka to je, krom „sëchi” edukacëji, dostãp do tereczasny techniczi, òsoblëwie komùnikacëji. Ju je rzekłé, że w przińdnoce ledze mòże mdą pòdzélony na „podłączonëch” i „niepòdłączonëch”. Jinternet kòl naju to jesz je nowòta. Na Kaszëbach, òsoblëwie na wsach, le miészosc mô do niegò dostãp – i z òrãdzu môłëch dëtków, i môłi swiądë. Równak dlô wielu młodëch lëdzy Jinternet – nawet jeżlë òni do kùńca nie wiedzą co to taczégò – to je cos atrakcëjnégò. I jeżlë terô przińdze chtos, chto jich to tegò Jinternetu dopùscy, to mòże òn dostac pòwôżny wpłiw na wiele lëdzy. Kaszëbów je – ja sã gôdô - 500 tësący – to pòwôżny elektorat. Temù jô bë chcôł, żebë piérwsze pracownie, abò kawiarenczi jinternetowé na Kaszëbach mielë założonë naji lëdze. Dzyso Zrzeszenié je jinstytucëjô nôwikszô, mającą nôwikszą strukturã i nôwikszé wpłëwë i temù nôlepszą, żebë zòrganizowac séc pracowniów jinternetowëch. Żebë te pracownie pò prôwdze trafiłë „pòd ùstrzéchë”, trzeba je robic nôprzód nié w wiôldżich gardach, le w nôdôlszëch wsach, na përdëgónach, „józkach”, pùstkach, tam, gdze nigdë nie dińdze kòmercëjny Jinternet a lëdzë ni mają dëtków na swój kòmpùter. Na taczi ôrt trafimë „na Kaszëbów kùńc” a kaszëbizna mdze sã lëdzóm kojarzëła nié le z mòdrima kùbrakama, ale z nowima technolodżama i nowòtnoscą. Na to félëje dëtków, ale Zrzeszenié doch wié jak je dostac. Sygało dëtków na sympòzëja i kòngresë, jem gwës że nalézą sã na dokôz chtëren prawie dotrze do wielu lëdzy i przëniese prôwdzëwi pòżitk. Chcemë le bôczëc: nie zrobimë tegò më dzysô – zrobi to witro chtos jinszi i jemù to mdze brzadowało. Wierzã, że są dzejôrze, jaczi mają pòkònóné trzë ùkôzczi – Strach, Trud, Niewôrto – i sygô jima Wiarë, żebë przeprowadzac ambitné ùdbë.

Na kùńc, chcã rzec, że kaszëbsczi mòwë jô sã ùcził z Żëcégò i przigòdów Rémùsa. Wiedno jem wdôrził òbrôz kaszëbiznë jakno ògnia, jaczi pòwstaje wëstrzód cemnoscë z môłëch skrów. Tim barżi czëjã sã achtniãti, że bez mój dokôz òstôł jem téż taką skrą. Za to dzãkùjã redakcëji Pomeranii. Chcã pòdzãkòwac tim, co czedës wprowadzalë mie w kaszëbiznã, bùdzelë mòją fascënacëjã nią. Chcã z miona pòdzãkówac Wasce Januszowi Kòwalsczémù, chtërnégò pòdzëwióm za smiałosc ùdbów i òdpornosc na kritikã; chtëren je dlô mie wzór redakcëjny zżãtoscë, logiczi, kònsekwencëji i pòrządkù. I w òstatnym zdaniu dzãkùjã ti, dzãka chtërnym Zasoby na oglu pòwstałë – mòji białce, chtërna przejãła òd mie wiele domòwëch òbrzeszków i znosëła, że nierôz jo béł wicy z kòmpùtrã jak z nią. Mòja nôdgroda je téż ji nôdgrodą, temù dobrze, że z Rémùsa je wzãti prawie òbrôz Skrów Òrmùzdowëch; jem gwës, że ji bë sã wiele mni widzało, czéjbë miast bëcô skrą bëło rzekłé, że jô sã ùgónióm za jinszima królewiónkama.

S. Geppert

zaczątk 


Kaszëbë online

Tekst mòwë S. Gepperta wëgłoszony na wrãcziwanim Skrów Òrmùzdowëch – nôdgrodë, jaką nen dostôł za stwòrzenié starnë Jinternétowi www.zk-p.pl.