Alexandra Grahama Bella chtos zapitôł, czej òn pòkazywôł swój
aparat do transmisëji głosu przez elektryczny kabel, jaczi z
tegò aparatu mòże bëc pòżitk. Wënalôżnik miôł rzekłé, że pò
prôwdze to òn niżôdnégò pòżitkù nie widzy. Dzysô më wiémë, że
òn ni miôł prôwdë, wié to kòżden chto miôł gôdóné przez telefón.
Òdkrëcé Bella i Jinternet parłączi to, że jedno
ë drëdżé bëlno służą kòmùnikacëji midzë lëdzama. Kòżden wié,
że telefón parłączi lëdzy, do ti swiądë òdwołują sã nawet
zachãcbë jedny z telekomunikacëjnëch pòdjimiznów. Dzysô jesz
nié tak wiele lëdzy wdôrzi, że takô, strzódë wielu jinszych,
je téż rolô Jinternetu. W zachach nôukòwëch abò jigrach i
sécowych grôwkach młodëch lëdzy to może jesz jo, ale jaczi
mòże bëc pòżitk z nëch bezdusznëch bajtów ë kòmpùtrów w hùmanistice,
kùlturze ë òsoblëwie w kaszëbiznie?
Jô móm rzekłé, że mòże bëc. Że tak jak przez
Jinternet je mòżno grac w Quake’a abò zazerac do swòjégò bankòwégò
konta, je mòżno równak przedstawiac kaszëbiznã, ùgwesniac
ji wôrtnotã, prezentowac i wëmieniwac ùdbë, ùzgôdniwac wëspólné
dzejanié. I dzysô jem rôd, że redakcëjô Pomeranii – cządnika,
chtëren mô wiôldżé zasłëdżi w kreòwanim jintelektualnégò derżenia
kaszëbiznë – dozdrza w Jinternece medium, ò jaczé mòże pòwôżno
kôrbic ò ni. Mój jinternetowi dokôz – serwis Zasoby Kaszubsko-Pomorskie
– je próba taczégò pòkôzaniô kaszëbiznë i pòkôrbieniô ò ni.
Dosebno jak skrów (nawetka Òrmùzdowëch), je
nôczãscy wicy niż jedna, tak jinternetowëch starnów na chtërnëch
je cos rzekłé ò Kaszëbach, je dosc tëli i bëło ju przódë mòji
starnë, na przëmiôr starna Zrzeszeniégò. Równak mòją ùdbą
bëło zrobic wicy jak le prezentacëją jedny stowôrë abò kąska
wiadë ò Kaszëbach. Jô miôł za cél przërëchtowac serwis, chtëren
cëzyńcom bë dôwôł òbrôz żëwi, fùl bënowi mòcë kaszëbiznë a
dlô naszińców béł môlã wëmiónë ùdbów, diskùsëji, twòrzeniô
nowi, tereczasny kaszëbsczi mëslë ë swiądë. W dalszi perspektiwie
jô chcã pracowac nad ùgwesnianim ë rozkòscérzanim kaszëbiznë
tak, bë ji mòc i atrakcëjnota chłoscëła téż jinszich mieszkeńców
Pòmòrzégò, żebë dozdrzëlë òni w kaszëbiznie derżeń pòmòrsczi
juwernotë, derżeń tak atrakcëjny, żebë sami chcelë z jégò
kùlturë brac.
Òb rok dzejaniô je dosc bëlno widzec sukces
Zasobów. Materiałë jinformacëjné i encyklopediczné (chòc jesz
wiele je z nima do zrobieniô) przëchłoscëłë wielë òdbiorcòw
bënë ë bùten Kaszëbów. Jô miôł czëté, że mòja starna pierszô
pòkôza kaszëbiznã nié jakno le blós cepeliowsczé „mòdré kùbraczi”
i „to je krótczi, to je dłudżi”, le jako mòcną kùlturã, chtërny
rózga je na ti zemi òd nie mni jak 1000 lat. Równak pòdług
mòji ùdbë nôwikszi sukces Zasobów je, że dzysô nie je to dokôz
le jednégò człowieka. Do Zasobów piszą powôżny autorzë, rzeknã
le ò Jiwònie Joć abo ò Pawle Szczëpce. Benë Zasobów funkconérëją
autonomiczné dzélë jak Òdroda, dzél tëreczasny kaszëbsczi
lëteraturë, starna Karna Pòmòranijô. Na taczi ôrt mómë ùtworzoné
prawie karno Zasobów. Zôczątk tegò karna to bëło le pisanié
ë kôrbienié, a chutkò sã pòkazało, że to karno mô dosc mòcë
do samobëtnégò dzejaniô.
Terô mùszã rzec ò ùdbie, dzãka chtërny Zasoby
są – meszlã – pò prôwdze apartné, to je ò diskusjowim karnie.
Wiele lëdzy mô cos do rzeczeniô, biwô że cos wôżnégó, le to
je za mało na fùl artikel; wiele lëdzy nie chce pisac artiklów,
bo nie są gwes, czy òne òstóną òpùblikòwóné, a jeżlë jo -
tej ni ma wiedzec czedë. Nierôz téż chtos chce zapëtac ò cos
wikszé karno lëdzy. Dlô nich wszëtczich je diskùsjowé karno
– môl, gdze chùtkò i swòbòdnô je mòżno prezentowac ùdbë i
pytania. Diskusjowe karno to òsoblëwé fòrum: ni ma widzec
tam lëdzy, le blós ich wëpòwiedzë. Temù pòzycëjô w realnym
swiece nie je tak wôżnô w wirtualny kôrbiónce, dobrô ùdba
szarégò człowieka mdze rëchowónô wëżi niż pùsté gôdczi wôżny
òsobistoscë. Dzãka òddzéleniémù wëpòwiedzë òd autoritetù lżi
dozdrzéniają nowé ùdbë, a diskùsëji je wicy swiéżoscë. Na
dodôwk, czej człowiek nie je widzóny, le blós jegò lëst, tej
òn napisze wicy ë ò wicy zapitô. Téj diskùsëjô je żëwszô.
Sygnie teòrëji. A jakô je praktika? Takô, że
wkòł Zasobów zeszło sã karno lëdzy, chtërny są fùl rozkôcënkù,
wòlë, ùmëslënkù ë nowych ùdbów. Òni mają ju pòkôzóné, że pò
prôwdze są w sztãdze efektiwnô dzejac, przëwòłóm le sprôwã
òglowégò spisënkù. Nie mdã diskùtowôł ò kaszëbsczi nôrodnoscë,
chcã zôs rzec, że mającë chãc i elektroniczną pòcztã, dwadzescapôrã
lëdzy ùgôdało sã, rozkòscérzëlë swòjã ùdbã i ùjawernilë w
mediach barżi jak czilestësącznô òrganizacëjô. Le òni w òdpòwiedzë
na pëtanié, chtërne bëło pòstawioné w Zasobach ju na pòczątkù
tegò rokù – jak mòże pòkazac w spisënkù mòc Kaszëbów – wzãlë
sã do efektiwny robòtë. Mój pòzdrzatk béł taczi, że to òni
diktowalë krok, a Zrzeszenié le za nima nadążało. Twòrzi sã
nowi òstrzódk kaszëbsczégò dzejaniô? Mòże jo. Gwësno są tu
lëdzë, dlô chtërnëch kaszëbizna je wôżnô i chtërny mają chãc
i mòżlëwòtë dzejaniô dlô ni. Ze swòji starnë chcã rzec, że
widzã w Zrzeszenim bëlny jintelektualny doróbk i stëtkòsc,
ò chtërnëch nie wòlno zabôczëc. Ti młodi lëdze, jawiący sã
ju przińdnotą kaszëbiznë, brëkùją wiadë i doznôwkù dozdrzeniałëch
dzejôrzów, chcą le żeby jich barżi wspierac jak dërch kritikòwac.
Dzysdniowô nôdgroda za mój skromny dokôz i za „Òdrodã” dlô
Pawła Szczëptë to je dlô mie znak, że Wë – tërôczasny dzejôrze
– widzyta wôrtnôtã naji robòtë. Temù roczã Waju wszëtczich
do wespółtwòrzeniô Zasobów Kaszëbskò-Pomòrsczich. Żdaje môl
na Waji artikle i ùdbë.
Jem gwës, że wszëtcë tù znają „Remùsa” i wiedzą,
że nôùka to je wid i miecz. A nôùka to je, krom „sëchi” edukacëji,
dostãp do tereczasny techniczi, òsoblëwie komùnikacëji. Ju
je rzekłé, że w przińdnoce ledze mòże mdą pòdzélony na „podłączonëch”
i „niepòdłączonëch”. Jinternet kòl naju to jesz je nowòta.
Na Kaszëbach, òsoblëwie na wsach, le miészosc mô do niegò
dostãp – i z òrãdzu môłëch dëtków, i môłi swiądë. Równak dlô
wielu młodëch lëdzy Jinternet – nawet jeżlë òni do kùńca nie
wiedzą co to taczégò – to je cos atrakcëjnégò. I jeżlë terô
przińdze chtos, chto jich to tegò Jinternetu dopùscy, to mòże
òn dostac pòwôżny wpłiw na wiele lëdzy. Kaszëbów je – ja sã
gôdô - 500 tësący – to pòwôżny elektorat. Temù jô bë chcôł,
żebë piérwsze pracownie, abò kawiarenczi jinternetowé na Kaszëbach
mielë założonë naji lëdze. Dzyso Zrzeszenié je jinstytucëjô
nôwikszô, mającą nôwikszą strukturã i nôwikszé wpłëwë i temù
nôlepszą, żebë zòrganizowac séc pracowniów jinternetowëch.
Żebë te pracownie pò prôwdze trafiłë „pòd ùstrzéchë”, trzeba
je robic nôprzód nié w wiôldżich gardach, le w nôdôlszëch
wsach, na përdëgónach, „józkach”, pùstkach, tam, gdze nigdë
nie dińdze kòmercëjny Jinternet a lëdzë ni mają dëtków na
swój kòmpùter. Na taczi ôrt trafimë „na Kaszëbów kùńc” a kaszëbizna
mdze sã lëdzóm kojarzëła nié le z mòdrima kùbrakama, ale z
nowima technolodżama i nowòtnoscą. Na to félëje dëtków, ale
Zrzeszenié doch wié jak je dostac. Sygało dëtków na sympòzëja
i kòngresë, jem gwës że nalézą sã na dokôz chtëren prawie
dotrze do wielu lëdzy i przëniese prôwdzëwi pòżitk. Chcemë
le bôczëc: nie zrobimë tegò më dzysô – zrobi to witro chtos
jinszi i jemù to mdze brzadowało. Wierzã, że są dzejôrze,
jaczi mają pòkònóné trzë ùkôzczi – Strach, Trud, Niewôrto
– i sygô jima Wiarë, żebë przeprowadzac ambitné ùdbë.
Na kùńc, chcã rzec, że kaszëbsczi mòwë jô sã
ùcził z Żëcégò i przigòdów Rémùsa. Wiedno jem wdôrził òbrôz
kaszëbiznë jakno ògnia, jaczi pòwstaje wëstrzód cemnoscë z
môłëch skrów. Tim barżi czëjã sã achtniãti, że bez mój dokôz
òstôł jem téż taką skrą. Za to dzãkùjã redakcëji Pomeranii.
Chcã pòdzãkòwac tim, co czedës wprowadzalë mie w kaszëbiznã,
bùdzelë mòją fascënacëjã nią. Chcã z miona pòdzãkówac Wasce
Januszowi Kòwalsczémù, chtërnégò pòdzëwióm za smiałosc ùdbów
i òdpornosc na kritikã; chtëren je dlô mie wzór redakcëjny
zżãtoscë, logiczi, kònsekwencëji i pòrządkù. I w òstatnym
zdaniu dzãkùjã ti, dzãka chtërnym Zasoby na oglu pòwstałë
– mòji białce, chtërna przejãła òd mie wiele domòwëch òbrzeszków
i znosëła, że nierôz jo béł wicy z kòmpùtrã jak z nią. Mòja
nôdgroda je téż ji nôdgrodą, temù dobrze, że z Rémùsa je wzãti
prawie òbrôz Skrów Òrmùzdowëch; jem gwës, że ji bë sã wiele
mni widzało, czéjbë miast bëcô skrą bëło rzekłé, że jô sã
ùgónióm za jinszima królewiónkama.
S. Geppert
zaczątk
|