Kaszëbi przeòbùwają sã òsoblëwą kùlturą, jakô przejôwiô sã w jãzëkù, òbléce, lëdowi ùróbce, pòézëji ë proze, bùdowiznie, a téż w tuńcach - gôdają dwie badérczi kaszëbsczëch tuńców: Teresa Czerwińskô ë Hildegarda Skùrczyńskô.

Widzącë, że na kaszëbską kùlturã zdzewają sã wszëtczé wëmienióné wëżi elementë kùlturë, jô bë chca zrëchac jeden aspekt, a dëcht le tuńce. Tuńce bëłë ë są dzél żëcégò Kaszëbów. Bëłë przedstôwióné òb czas wszelejaczich ùroczëznów: domôcëch wëdarzeniów jak òżënk, wieselé, jak ë cządnëch - żniwa. Rzeszëłë sa téż z ceremónijama ritualnyma, jaczé swòje kòrzénie mają w pògańsczich zwëkach. Do przëmiarów tégò ôrta tuńców nôleżą: Rëbôcczi tunc, Kòsec, Brutczi tunc, Wiwat ë Ògnia tunc. Do tuńców wëkònywónëch w całoscë dlô ùcéchë nôlegają Nasza nënka, Marëszka, Òkrãc sã wkól, Zãc, Wiém jô wiém, Nasza kòza ë Krzëżnik. Téż dô tuńców, jaczé zobrazowają robòtã, jak Dzëk (maréni tuńc), Szewc (szewiécczi), Kòwal (kòwalsczi), òwczôrz (szépersczi).
Kaszëbsczé tuńce mają wiele przirodnëch merków, jaczé rozszlachòwùją je òd tuńców jinszëch zemiów, jak Warmiji, Wialgòpòlsczi, a nawetka Sląska. Ale mòże nalézc wzãtczi miemiecczé, czë szwédczé w mùzyce ë krokach.
Kaszëbsczé tuńce pisóné są zwëczajno w durowi tonacëji ë metrum na 2/4 abò téż 5/4.
Pòchôdanié czë merczi nëch tuńców gwësno są cekawé, ale nôcekawszé są gôdczi z nyma sparłãczoné. Macącô ë dzywnô historijô rzeszi sã z tuńcã Dzëk, jaczi òznôczô dzëka abò przëdownik dzëwi, dërny, gwôłtowny. Są dwie wërsëje melodiji: jedna wòlniészô z Żelewa, z nordowëch Kaszub, a drëgô chùtczészô z Brus, z pôłniowëch Kaszub.
Òpòwiesc gôdô, że na Bôłce żëlë mòrsczi rojbrowie, jaczi bëlë ùrzasã kòżdégò wiesóna, rëbôka. To je wiedzec, żëlë òni z rabcziństwa. Kòl nich bëlë kaszëbsczi rëbôcë, jaczi bë przeżëc cażczi lata, wëpłëwelë na nieùbëtné wòdë. Nierôz białka ë matka dzëcy òstawa gdową. Leno czasã dopùst wiaze baro daleczi gwiôzdë. Rojbrowie ë rëbôcë mielë spólnégò warga, jaczi zdzerôł wiesóna ë biôtkòwôł z rojbrama. Bëlë to mòżny, pòlsczi òbsôdélcë. Dzãka niepisóny ùgòdze midzë piratama a rëbôkama, nawléka sã wespółrobòta midzë nyma. Mòrsczi rojbrowie dôwalë złoto ë jinszé bògactwa a czasã ë żëwnoscë, za przëchòwanié ë strzeżenié rénionëch piratów. Taczi ùłożënk pasowôł wszëtczim starnóm. Sómna ë mònotonowô robòta Kaszëbów, bëła òżëwióna dzãka òdwiôdzënóm rojbrów, jaczi wiedno przëwanożëlë z rabczëznama, picym ë ùceszbą. Nick téj dzywnégò, że niejedne rojbrów prakticzi, téż tuńce, bëlë zeszlachòwónë przez Kaszëbów. Sóm tuńc - Dzëk, przedstôwiô biôtczi mòrsczëch rojbrów z wargã abò rëbôków z rojbrama, wëkònywónëch przez dwa karna chłopów. Téż je wërsëjô tuńca samëch marénëch (abò rëbôków), wëkònywónëch przez jedno karno chłopów abò białczi.
Jinszi cekawi chłopsczi tuńc je Rëbôcczi tuńc. Je to dzél òbrządkù, jaczi béł dobiéróny przez Kaszëbów, przed ë pò wëpłëniãcym w mòrze. Dëcht le tuńc ten wësłowiô ùcechã z ùdałëch łowów. Wzérôczë, bë pòdtrzëmac na dëchù tuńcôrzów, wòwali heja hip, na kùńcu mùzycczi frazë.
Ritm tégò tuńca zwikszô sã òbez cziżwë tuńcôrzów, jaczi mielë na stopach drzewiané klómpë, zwóné kòrkama. Dôwałë rëmòt w tuńcu sprôwiôł, a wëkònanié apartnëch kroków w tuńcu, bëło cażczé.
W prawi rãce tuńcôrze trzimelë zedel piwa, jaczi, jak wiémë bél rëbôcczim picym. Stądka dëcht drëdżé miono tégò tuńca - kùflôrz. Tuńcôrze òb tuńc w se na wzój tima zedlama cëskelë. Czasã sã kòńczëło pòtłëczenim wszëtczich zedlów.
W jinszëch stronach, miast zedla, tuńcôrze trzimelë w rãce pipã abò czerwiony, rutowati sznëpelnik. Mòżlëwé, że pò stłuczenim wszëtczich zedlów, nie sygało dëtków na nowé…
Jô przedstôwia blós dwa tuńce, jaczi mają cekawich historëjach, a z nëch wëchôdô ,że Kaszëbi bëli ë są nôrodem pòdjimnym ë radim, jednoczasowò nie rezygnacëjącym z bëlny zôbawë.

zaczątk