Òpi ë wieszczi

Òpi - nôstraszniejszi kaszëbsczi niełôp, òsoblëwò paskùdni strôszk, swégò ôrtu wampir. Ë wieszczi - w ti naji demónologiji „bracczi” òpiégò, kąsk lepszi, ale nie za wiele. Całi pòmòrsczi swiat mielë nafulowóni ùrzasã. Przë nich smãtczé, pùrtczé ë jinszé strôszczé to żłóbk pòsłësznich dzecy. Nawetka mòra, téż ùrzasnô, wëzdrzi przë nich jak dobrô ë miłô, chòc kąsk psotnô sostra.
Wieszczi ë òpi, czãsto bez dzysdniowich lëdzy (jeżle jich znają) brani za jedno ë to samò, są niełôpama, chtërne dejade nie są równe se. No, ale ò jinotach pózni.
W pùstą noc ùmarłi leżôł w pansczi jizbie. Nen i ów chùtkò, a sprowôdno rzucił òkã na niebòszczëka. Jeżle zmarłi wcyg miôł czerwòne skarnie ë wëzdrzôł, jakbë leno spôł, ë jesz na dokładkã òkazało sã, że nie je sztiwny, to to ju bëło baro zle. Wszëtkò tedë wskôzëwało, że je òn wieszczim, abò (co gòrsza) òpim. A jeżle jesz jegò rodzena bëła „pòdejrzano”, to je gôdano, że mia ju czedës w rodze taczégò niełôpa, to ju ledzama szarpôł ùrzas. Ë ni ma sã czémù dzewòwac, bò dlô nich òpi, pò reszce tak jak ë wieszczi, równôł sã smierc, ë to czasã téż dlô jich blisczich ë drëchów.
Niełôp bùdzëł sã w cemnim grobie ë jaczis czas cëchò sedzôł w zarkù. Żwôł tedë swòjé ruchna, a pózni, czej ju ni mógł sã do jich resztków dostac, òbżérôł paluchë, a czasã téż ë kòlana. Kù reszce, jedné nòcë wëłażëł z swégò môlu swiãtégò òdpòczinkù ë szedł do wsë, òblekłi leno w niedożarté szôtorë. Zdarzëwało sã, ale rzôdkô, że trup sã tak w trëmie zeżérôł, że nie bëło na nim ju nick miãsa, leno gnôtë. Nicht nie rozmiôł rozwidnic, jak òn to mógł zrobił, ale lëdze wierã ë taczich niełôpów widzelë.
Jeżle to béł wieszczi, czérowôł sã do chëczë swòjich nôblëższich, wchòdzëł do wëstrzódka, wëbierôł òfiarã ë wëpijôł ji krew. Òna reno sã bùdzëła, bëła słabò, chòrô, ale nick nie przëbôczëwa sã, ani ni mia niżôdnégò szlachù ùkąszeniégò. Niełôp co noc przëchôdôł do ni, tak dłëgò, jaż ta zmarła.
Ë tuwò trza pòwiedzec ò pierszi jinoscë midzë wieszczim a òpim. Pierszi z nich mógł do smiercë doprowadzëc leno swòjich krewnich, drëdżi cało wies, a nawetka òkòlëca. Wieszczi tedë wanożëł do chëczë swòjich naszôców, co le mało nôblëższich, a czej wëbrónô òfiara zmarła, dobierôł sã do nôstãpnégò domôcégò, abò szedł do jinszégò dodómu swòjich krewnich. Mògło to sã dzejac tak dłëgò, jaże nie wëdżinął całi ród.
Òpi béł gòrszi. Gôdô sã, że téż pił krew, czãsto (tak jak wieszczi) swòjich blisczich, ale ë tak samò mógł lezc bez wies, klepac w òkna ë pitac sã: „Hej, spita wa?”, a czej wërwôni ze spikù człowiek òdrzeknął: „Spimë”, to niełôp miôł pòwiadac: „Spijta na wieczi”, ë wszëscë w chëczë zarô ùmieralë. Stądka wzãło sã pòwiedzenié ò tim, co dłëgò żużkô: „Spi, jakbë gò òpi zamówił”. Czãsto sã zdarzëwało, że òpi szedł do zwònnicë. Trza wiedzec, że jeżle bë sã na niã dostôł ë zazwònił, to ùmarli bë wszëscë tak dalek w òkòlim, jak dalek pòniósł sã głos zwònu. Na szczãscé bëłë spòsobë, abë gò wstrzëmac. Żle kòscelni widzôł, co sã dzeje, to chùtkò lecôł, bë zazwònic pierszi, bò tedë òpi tracëł mòc nad zwónama. Jednak czej niełôpòwi ju dało sã wëlezc na zwonnicã ë zazwónic, to chòc bëło baro zle, to jesz nie wszëstkò òstało stracone; kòscelni mógł pòdlecec do wieżë, pòcygnąc za snurk ë próbòwac zwalic niełôpa na zemiã. Jeżlë mù to sã ùdôwało, retowôł òd smiercë sebie ë całé òkòlé, bò òpi tracëł mòc. Òd kòscelnégò wikszą sëłã do biôtczi ze strôszkã ò zwónnicã miôł ksądz. Dëchòwni òblëkłi w kòscelné ruchna, ùbarnioni w klucze òd kòscoła, mógł òpiégò walnąc nima kluczama ë pòzbawic gò mòcë, a nawetka na môlu ùsmiercëc.
Dôwni lëdze mielë wiele spòsobów, abë zabezpieczëc sã òd tich strôszków, abò jich zrobic nieszkódnymi. Je wôrt pòwiedzëc chòc ò niechternich z tich ôrtów.
Ju jak sã dzeckò rodzëło, bëło mòżno scwierdzëc, czë òno nie je niełôpã. Jeżle przëszło na swiat z przédnima zãbama, to bëła znanką, że pò smiercë bãdze òpim, a jeżle w mùcë (skórka na głowie) - że wieszczim. Rada na to, abë dzeceszkò stało sã „czësté”, bëła leno jedna: ząbczi wëbic, mùca spòlëc, a pòpiół z ni schòwac ë dac do wëpicu z wòdą z Wiôldżi Sobòtë, czej dzeckò ju bãdze miało 7 lat. Nie wiedno dejade tak robilë lëdzë z dzecama, co wedle òglowé wiarë miôłë bëc wieszczim, czë òpim. Zëchta notérëje, że w XIX wiekù miało dóńc na Òksywsczi Kãpie do taczégò zdarzeniégò, że dzeckò, co bëło ùrodzoné w mùce òstało pòwieszoné na różańcu!
Czédë ùmarłi zdradzôł sã symptomami wieszczégò abò òpiégò (czerwòno gãba, lëbòta cała, etc.) jesz przed pòchówkã wkłôdalë mù do zarkù kartka wërwônô z ksążeczczi do nôbòżéństwa z òderwanim „jamen”, abò kawaùszk sëcé. Niełôp tak òpatrzoni nie wëłażëł na zemiã, bò dërch béł zajãti: abò wcyg czëtôł mòdlëtwa ë ni mógł ji skùńczëc bez to wërwóné „jamen”, abò rozplątëwôł sëc, co mù za chùtkò nie szło, bò na rok ùdawało mù sã leno jedno òkò rozwiãzëc. Jinszim spòsobã na niegò bëło włożené mù pòd jãzëk drobnégò dëtka, kawła cegłë, abò wrzucenié do zarkù zôrnów makù. Ùmarłi tak dłëgò nie starôł są wëlezc bùten, jaż nie wësusôł wszëtczégò metalu z dëtka, nie rozpùscył ti cegłë, abò nie zżwôł makù. A nie bawiło to sztót. Czasã téż kładło sã zmarłégò mùnią do spòdkù zarkù, abë nie mógł nazlezc drodżi do wsë. Zdarzëwało sã, że ledzë, co szlë za trëmą taczégò, co òstôł òpatrzoni, mielë zôkrëté twarze, abë nen jich nie pòznôł ë nie wrócył za nima do wsë. Bez mała wiedno pòmëszleniowiémù ò bëcé wieszczim, abò òpim kładło sã pòd pòchë ë brodã krziżyczi zrobioné z òsczi, abò z gromnicë.
Jak mòcno bëła wiara w niełôpów, pòkazëją nama sami lëdzë, co tedë żëlë, a chtërni przódë smiercą gôdalë: „Jak jô rôz ùmrzã, té mie dobrze òpatrzta, żebëm nie darwôł chòdzëc i lëdzi zabierac, kò më jesmë z té krwi, co to chòdzą pò smiercë” (Zëchta, Słowôrz ..., t. II).
Dejade jeżle ju stało sã, że òpi abò wieszczi bùszowôł na zemi ë niósł smierc, bëła na niegò leno jedna rada - ò północë jisc na smãtôrz, òdkòpac zark, òtwòrzëc gò (czãsto òkôzëwło sã, że ùmarłi w nim sedzôł), ùtnąc strôszkòwi głowã (kòsą, a jesz lepi ridlã) ë włożëc ją midzë nodżi. Jeżle temù, co coł, nie ùdało sã głowë niełôpa òd jednégò razu zerwac z szëji, abò przëlãkł sã ë ùcëkł, minùtë jegò żëcégò bëłë pòrachòwôné - wieszczi, czë òpi jemù scynął głowã. Zle téż z tim bëło, chtëren szedł zabic ùmarłégò ë na nieszczãscé pòtkôł gò pò drodze. Niełôp rozdzerôł gò na flëdrë. Je wôrt dopòwiedzec, że z jarcheologicznich badérowaniów zwëk òberzniãca ùmarłim głowów ë kładzenia jich midzë nogama je znóni ju w IV stolaté naji erë.
Na kùńc bë trza dodac, że w pracë Ò. Kòlberga (Dzieła wszystkie, t. XXXIX, Pomorze), je napisôné, że wedle wiarë lëda, krew, co wëpłënie przë scãcu głowë wieszczémù trza dac do wëpicu chòrémù, co gò nen niełôp mãczëł. Gôdô ò tim ë Zëchta (Słowôrz..., t.III), chtëren jesz dopòwiôdô, że òkróm chòrim dôwało sã jã na wszëlczi wëpódk zdrowim. Krew ta, to tak do kùńca nie bëła leno błogòsławienim, bò chòc lëczëła, niosła za sobą grozbã, że dzecy tich, co jã pilë, ùrodzą sã ze znankama wieszczich czë òpich.
Dzysô, w erze elektroniczi ë kòmpùtrów nicht ju wiera nie wierzi w tich najich ùrzasnich strôszków. Ji. Trojanowskô ë R. Òstrowskô w „Bedekerze kaszubskim” (mëszlã, że za Zëchtą) nôpisałë, że wiara w te niełôpë bëła żëwò do lat 30 - tich (20. stalatu), a „Ostatnią dekapitację nieboszczyka zanotowano tu [na Kaszëbach - przyp. G.J.S] w połowie ubiegłego stulecia”. Trza dodac, że chòdzy ò pòłwã 19. stalata. Jô na to leno pòwiém to, że żem czuł, że w latach 20- stich 20. stalata, zdôrzëło sã, że jednémù ùmarłémù òsta zrobionô „dekapitacja”.

zaczątk