| „Wielka skaza mezi mnu a dzecmi, ze oni nie
rozmieja, co ja powim. Mac po kaszubsku, dzeci po niemecku.
Dlo dzeci je za zimko, zebe me godali po slowinsku, i szolni
toho niechce. Redosc mome, ga chto godza z nami po slowensku,
mozeme se, porozumec. Nasze panowie nie chce, gadac z nami
po slowinsku, a ja nie moga, tak wszetko powiedziec po niemecku;
to jem tak uredona, ga moga, po slowinsku gadac”
F.Tetzner „Die Slovinzen und Lebakaschuben...” (Słowińcë ë
Kaszëbi Łebióńsczi) Berlin 1899
W 1945 rokù w krézach stolpsczim ë lãbòrsczim
żëło, pòdle wszelejaczich zdrojów, òd 200 do 2000 Kaszëbów
Łebióńsczich, miészónych żeńbów, jakno ë tich z kaszëbsczim
pòchòdzenim nie rechùjącë. Òstelë òni jakno zaòstały part
miemiecczich domôków Pòmòrsczi wënëkóny. Pò tich wëdarzeniach
òprzestale żëc w swiądze pòlsczich naszińców. Pòwstałi je
Słowińsczi Nôrodny Park, jakno ë muzeùm w Klëczécach - baro
prosti kùńc bëcô Kaszëbów - Lëtrów.
Nawetka w dzysdniowych czasach, jakùż jinszich
òd ùszłich, nawetka wëstrzód naju - Kaszëbów, òbchôdiwómë
sã z tą tématiką leno historiczno abò jãzëkòznôwczo. Ò terëczasnoscë
domôków tich zemiów jakno ë jejich òtroków nie ùczëjeme nick.
30. zélnika òdbëło sã w Hesczi zéńdzenié dôwnëch mieszkeńców
Żelkòwsczi parafiji, jakno ë òsób pòchôdającëch z ti òbéńdë.
Szëkòwôł jô sã do ti rézë, z gwësnym lãkã jakno ë cekawòscą.
Jakno òstónã przëjãti? Natrôfiã przënômni jedną òsobã swiądną
swòji kaszëbsczi rózdżi?
Òb czas tegò zeńdzéniégò, białka, òbez chtërną jô béł rôczony,
naczëła czëtac z knédżi F. Tetznera „Słowińcë ë Kaszëbi Łebióńsczi”
z rokù 1899. Czéj òna je do placu, w chtërnym ùtwórca wëmieniwô
przezwëstka Kaszëbów, mieszkeńców Garni, (taczich jakno: Klick
/ Klück, Pollex, Gabbey, Eick, Schirr / Czirr, Knop / Knoop,
Pigorsch cze Peth / Paeth […]), pòprosëła wszësczich na môlu
ò dwignãcé rãczi w gòrã, czéj ùczëją jejich, czë téż mëmczi
z doma, starczi czë jinszich krewnëch przezwëstka. Co z tegò
je wëszłé? Wnetka całô zala dwignã pòsobno rãcë w gòrã. Na
pòstôwioné òbez nią pëtania, czë chtos pamiãtô jesz mieszkeńców
gôdającëch w jãzëkù kaszëbsczim, dodôwôjąc od se: „Mòjegò
chłopa starka - ùrodzonô w 1913. rokù - pamiãta stôrszégò
chłopa, chtëren gôdôł pò kaszëbskù”, zgłosëła sã stôrszô białka
ë rzekła: „pamiãtóm jednã stôrszą białkã gôdającą pò kaszëbskù”.
Wszëtkò zaczëło pòmalinkù za czims wëzdrzec, tim co jem ùczuł
jô béł baf. Dali òb czas pòbëcégò przeszedł do mie chłop,
gôdającë, że òn je w czësto gwësny swòjégò kaszëbsczégò pòchôdënkù.
Sprôwdzył to, dlô samégò se, w kòscelnëch knégach, do chtërnëch
jemù sã ùdało dińc na 300 lat nazôd.
Drëgą òsobą, gôdającą ò se „Jem Kaszëbą - Słowińcã”, beł slëbnik
białczi, chtërna mie mia do Hesczi zarôczony. Òdjimk jegò
rodzënë nalézeta w muzeji w Klëczécach. Je òn rodzënã m.jn.
z Klickóm, Pigòrschóm, Eickóm, Pollexóm cze téż Knopóm.
Z bùsznotą gôdôł ò nalimce „Kaszëbë”, chtërną nalëmił pôrã
lat temù na swòjim auce.
Òb czas gôdczi z wszelejaczima lëdzama, zmerkôł jô trôfnotã
słów T.Bolduana ze Sztudijów kaszëbskò-słowińsczich (Łeba
1992): „Słowińcë nigdë, pòdsztrichóm nigdë, nie bëlë Pòlôchama.
Bëlë Słowiónama, z czasã miemczonyma, chtërny mielë nasziństwò
miemiecczé. Swiąda pòchôdënkù z słowióńsczegò derżenia, nie
bëła jima cëzô, le to nie òznôczô, że nie czëlë sã Miemcama.”
- Równak to co naji parłączi, to naju Kaszëbizna, niezanôleżno
òd przënôleżnotë państwòwi. Gôdanié ò naji jakno dëcht le
naszińców pòlsczégò państwa, doprowadzył do odcësniãcégò westrzód
wielu swòjich kaszëbsczich kòrzéniów. - bëło czëc òd niechtërnëch
zeńdzonëch.
Móm w tim karnie blós , abò jaż, dwòje lëdzi wëtrafioné, chtërny
bëlë swòjégò kaszëbsczégò pòchôdënkù gwësny. Mëszlã, że taczich
bë mógł jesz wicy nalézc. Dialecht Kaszëbów Łebióńsczich wëmarł,
lëdze równak òstelë. Môłô spòlëzna, za môłô bë miec dosc mòcë
do biôtczi ò swòje prawa. Spòlëzna za chtërną za wiele sã
cëzy wepòwiôdelë, jejich samëch sã ò pòzdrzatk nie pëtającë.
Mómë mést slédną szansã, bë ùretac flëdrë naji kaszëbsczi
dôwnotë, nawlékającë łączbã z taczima prawie lëdzama.
Mark Kwidzińsczi
zaczątk
|
