9 (21) / 2002

Roczëzna 'Òdrodë'

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Dze Kaszëbi tam Kaszëbë
• Na zôpadnëch krańcach
• Szwajcarsczi teritorialny regel

Kòmentarze:

• Z żëcégò zajków, trusów ë jinszëch zwiérzãt

Nié le Kaszëbë:

• Gwiôzdor, Dzecuszkò, Aniółk ë swiãti Miklosz

Kùltura:

• Jón Jarosz Derdowsczi (1852-1902)

Lëteratura:

• Roman Drzéżdżón - Swiatë
• W. Czedrowskô - Gdze je ta greńca?

W. Czedrowskô - Gdze je ta greńca?

Na zaczątku dnia, pòdobnegò do jinszëch, nick nie zapòwiôdało jégò prawie makabricznégò kùńca, chòc w kalãdôrzu stojało jak nick, że je 10.
W robòce u Anë jak w kòżdi dzéń - głosno, wiele lëdzy, skòpicą kwitów, nawetka pòrénszô kawa nie szmaka jak wiedno, bò ją przëszło pic na zëmno. Znerwòwa sã Ana, czéj miast 10. numra wpisa na kwice jesz rôz 9.
Wejle, nawetka tu 10 nie chce mie jic na rãkã- westchnã le òpòcëszkù, wëdzarła kwit, cësnã w kòsz i pisa z nowa.
W pôłnié chtos przëniósł do biura kùcha, drëszczi przëszłë z jinszëch jizbów i wszëtcë zasëdlë do kawë. Gôdelë ò wszëtczim i ò niczim. Gbùrzë gwësno bëlë téż na pôłnim i bëło chòc bez sztócëk spòkójno. Jakòs pózni robòta nie szła ji chwatkò i dzél kwitów mùsza wząc dodóm, bò jak wiedno pò 10. wszëtkò mùszało bëc przëszëkòwóné, bë direktor sã nie jarchòlił. Pò robòcë zaszła do krómù, sprawiła co trzeba i jesz dosc chwatkò doszła do checzë. Ten szpacérk wiedno dobrze ji robił.
Doma Ana z chłopã, chtëren prawie zjachôł z trasë, zjedlë pózné pôłnié, òbezdrzelë w zdrzélnkù, co sã dzeje we swiece i mielë prawie wińc na sztócëk do ògroda, jak chtos zaklepôł do dwiérzi. Ana sã wërzasła, bò jakòs ni mògła so przëbôczec, bë na kògòs żdelë. Jónk òtemkł dwiérze. W progù stojôł sąsôdów Gùst.
Tatk waji rôczi na skata wëwrzeszczôł prawie w dwiérzach i jak chùtkò sã pòkôzôł, tak chùtkò zdżinął.
Ana z Jónkem wëzdrzelë na sã, a że niżódno tak pò prôwdze ni miało chãcë grzebac sã dzys w zemi, sãsôdów rôczba bëła jim na rãkã.
Jónk jesz spawdzył, czë abë różk je fùl, wzął pół litra, a Ana pak dobré kawë, zasztëkelë dwiérze i szlë.
Tóna ju stojôł w progù a witôł gòscy. Léna pòstawia na stole króm arbatë jesz czeliszczi, co sã Anie nie widzało, le nick nie rzekła. Chłopi wlelë so do arbatë sznapsu i Tóna rozdôł kartë. Dzysô dnia szczescé miele Ana i Jónk. Karta jima szła jak nigdë, za to Tóna wadzył na Lénã, że wiedno graje nié tak jak trzeba i psëje kartã. Chłopi pilë jeden grog za drëdżim jeden, że mù karta szła, a drëdżi, że nie szła. Jednym razã Tóna łokcã czidnął szklónkã, na ten przëtrôfk lëpë Jónka wëkrzëwił krzëwi smiéch. Dlô Anë bëła to znanka, że nôwëższi czas jic dodóm.
Terôzka chłopi mielë prawie wiele do gôdaniô. Jeden drëdżimù prawił ò tim, co ju sobie wiele razë pòwiôdelë. Jesz na òdchòdnym wëpilë pò jednym. Czéj Ana z Jónem wëszlë , Tóna cësnął kartoma w nórt, że jasz rozsëpałë są pò jizbie. Léna na to nick nie rzekła.
Ana z Janem szlë stegną wedle płota.
To je kùńc kôrbiónczi?! spitôł czë stwierdzył Jónk, drãgò bëło wëczëc. Jô widzôł jak të w òczë Tónë zdrza.
Mòże gôdôłbë co wicy, le zatocził sã tak, że prawie zawisł na płoce.
Doszlë dodóm. Ana mia jesz sztãpel kwitów do przezdrzeniô, dlôte zaparza so mòcny arbatë.
Sobie jes zaparza. No jo! Jô ju dôwno wiedzôł, do czegò të zmierzôsz mamrtôł stojącë w dwiérzach.
Mògã cë téż zaparzëc spòkójno òdrzekła kòbiéta.
To ju je za pózno wëmamrotôł.
Rozeblókł sã, cësnął rucha na zemiã, wlôzł pòd pierzënã. Za sztërk wëlôzł.
Të jesz sëdzysz? i chcôł jã pògłaskac pò głowie. Ana òdsëna sã òd niégò jak òparzonô.
Jak widzysz i dali przekłada kwitë.
To sedz! Niech ce szlag trafi! i znôu légł w łóżkò, stãkôł, wierzgòlił sã, że Ana ni mògła tégò zniesc i szła w drëgą jizbã. Slédné kwitë przezéra z czãżczima òczama. Mia ju prawie robòtã skùńczoną, czej w dwiérzach stanął Jònk.
Jô wiém, do czegò të zmiérzôsz! Mòżesz so jic do tegò Tónë! smiôł sã krzéwima lëpama.
Co, ò czim të gôdôsz, do Tónë? Nié, to nie je do słëchoniô! znad kwitów ùmãczonyma òczama wezdrza Ana.
Nié, nié, nie słëchôj! Sedz sobie i piszë mamrocząc cos pòd nosã ùszedł znowa.
Ana skùńczëła robòtã kòle drëdżi w nocë. W spôwnicë pôlił sã wid. Wlazła jesz do kąpnicë, ùmëła sã i prawie wëchôda, czej ùczëła głosnë gwizdanié. Dosta gãsy skórë ze strachù. Jónk z szerok òtemkłima òczama leżôł w łóżkù i zdrzôł w pòsowã. Czej Ana stanã w progù, wëzdrzôł na nią i spitôł cëzym, dzywnym głosã:
Cëż të jes takô wërzasłô?
Wëdôwa mie sã, że chtos we westrzódkù nocë gwizdôł.
Të môsz zwidë Anuszkò zdrzôł w pòsowã, jakbë widzôł co apartnégò.
Mòże jo òdpòwiedza spòkójno i szëkòwa sã do spaniô.
Jô wiém, jakô të jes! Wiém, ò co cë chòdzy, do czegò të zmierzôsz, jô wszëtkò widzôł gôdôł do pòsowë.
Môsz, mëszlã, jaczés zwidë. Mòże të widzysz téż biôłé meszë? ùmãczonô i znerwòwónô pòwiedza Ana.
Nié, szurë. Òbacz le, jeden chòdzy pò pòsowie! Ò! w pësk ce wpôdł! pòkôzôł pôlcem na pòsowã.
Jo i krący ògónã i Ana zaczã sã smiôc histericzno, a łzë bezmòcë płënãłë pò ji licach.
Jo, ògónkã, të kùrwò. A mòże òn ce të kùrewkò nen ògónk dze dobrze wsadzył,co? diôbelsczi chichòt jesz barżi wëkrzëwił jegò wardżi.
Nié, le gilgòce gëldzy pòd nosã, alfonskù łzë, smiéch i złosc przescygałë sã ze sobą.
Nié, kùrewkò, òn ce gò wsadzył i dobrze ce robi i mòże mdzesz niesama? pòdniósł sã na łokcu i wezdrził wiôldżima òczama na Anã.
Kòbiéta pòdniosła sã, rãkóma przëkrëła ùpłakóną twôrz, czësto scëchła, òdebrało ji mòwã. Ana i Jónk ni miele dzecy. Òbezdrza sã na Jónka. Za sztócëk wëszła. Dogònił ją jesz pieczelny chichòt i cëskóné za nią słowa:
Jidz, kùrewkò , jidz szła i głowa ji pãka, a òczë jak mgłą zaszłë łzama.
Zaszła do kùchni. Sadła na stółkù. Pòdniasła sã, pòdeszła do szafë. Dërżącą rãką nala so dëbeltowi dzél kroplów na spik. Szła do jizbë przë kùchni. Zasztëka za sobą dwiérze. Legła na zofie. Òpòcëszkù mòdlëła sã ò spòkój. Czéj zasnã dosc dobrze, szarpanié za klëczkã pòstawiło jã na nodżi. Nie wiedza gdze je.
Òtmëkôj, kùrwò Jónk walił w dwiérze piscama.
Żebë sąsedzë nie ùczëlë nocny awanturë, òdsztëka. Jónk jak dobiwca stojôł rozpiarti w ramã dwiérzi. Ana chca wińc. Nie pùszczôł ji.
A, jes sama! To leż i zdechnij. Terôzka mòżesz sã zasztëkac trzepnął dwirzama, że aż òbrôzk Nôswiãtszi Panienczi Czãstochòwsczi spôdł na zemią. Pòdniasła gò. Wele, jaczi jes zakùrzoni pòmësla i rãkôwem wëcarła gò dosc dokładno.
Ana długò zdrza w lica Matczi Bòsczi, widza Ji szramë i ùmãczoné òczë. Przëcësnã òbrôzk do piersë. Zafelało łzów na płacz. Ji òczë bëłë sëché a serce spòkójné.
Nad renã përznã przësnãła, òbùdza sã dosc pózno. W drëdżi jizbie bëło cëchò.
Czéj w robòce na sztócëk wspòmnia ùszłą noc, cësza sã, że ju je 11. , że to, co bëło wieczór i òb noc, je ju historëją. Le jak z tim żëc? Przëbôcza so téż pòwiedzenié: „Je takô cerpieniô greńca, za chtërną sa ùsmiéch pògòdny zaczinô.”
Le chto to pòwiedzôł i dze je ta greńca? Chdze je ta greńca?

W. Czedrowskô

zaczątk


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?Napiszë do naju!