Wiôldżi Tidzéń ë JastrëNo ë ju wnetka kùńc Pòstu. Białczi pòmalë spòd płotów biorą szmërgniãté na czas bezmiãsowi patelnie ë czëszczą ją z rdzë, chłopi ju snią ò òbcekającym tłëstą sztëkù miãsa, a téż mòże ë ò jaczim kòrnusu z drëchama. Młodi tesknym òkã wzérają na kôrczmë, dôwni jaż hùczącé òd mùzyczi, tuńców, terô cëché jak zëmòwi bezwiatrowi wieczór, mùzykancë do grë wiesołi rëchtùją jinstrumentë. Hmm.... òbrôzk sprzed „stalatów”. A dzysô? Dzysô pòst ju wnetka cãżkò òdjinaczëc òd nié-pòstu. Pòreszce wszëtczé czasë rokù, zwëkòwò czedës jinszé òd se, terô wezdrzą wnetka tak samò. Pòrobiło sã szaro, pò prôwdze naszé czasë to ju „globalno zwëkòwò wies”.
Jak tak czëtóm ò stôrëch zwëkach, w nen ùszłi ju czas wchôdóm ë w nim jem, widzy mie sã, że te dôwné czasë taczé jaczés lepszé bëłë (wierã ju cos na tã nótã jô ju rôz pisôł), barżi farwné, cekawszé. Mòże to temù, że wërwóny z cëchòscé a ùbëtkù môłégò gardu, ju piãc lat sedzã w wiôldżim miesce, gdze dzéń szlachùje za dniã, jak szaré krople wòdë z deszczowi plëtë.
Smãtwa mie ògarinô, mëszlë szaré są. A niech jidą précz! Òpòwiesc ò ùszłëch czasach nacząc je czas, òderwac sã òd trzôskù, aùtów pò szasëjach òbarchniale jeżdżącëch, lëdzy w pòpiechù żëjącëch.
Slédnô òpòwiesc bëła ò zôpùstach ë pòsce, dzysô bãdze ùroczësto, pòdniosło, magiczno – ò Wiôldżim Tidzeniu, a téż ò redosnëch, zymkòwëch Jastrach.
Jesz przed Wiôldżim Tidzeniã młodi lëdze zbieralë sã ë razã szlë do bòru, bë nacąc swiéżëch, zazeleniałëch wietewków brzózków ë ju òbsëpónych „pùjkama” wierzbów. Z nich to doma robiło sã palemczi ë w Palmòwą Niedzelã (zwóną téż Kwietną), co naczëna Wiôldżi Tidzeń dôwało je sã do pòswiceniégò. Pòswiconé wôżną rolą òdgriwałë òb całi rok. Bëła wiara, że mają wiôlgą czarzącą mòc. Jedna pòłkniãtô „pùjka” mia chronic òd chòrobów gardła ë gòrącczi, palonô òb czas grzëmòtu miała, tam dokądka zalecy ji dim, ùstrzéc òd ùdrzeniégò piorëna. Palemczi bëłë kładłé sã w jizbach (przede wszëtczim za òbrôzë), w stajniã, stodołã, ùl, a nawetka wbijóné w zemiã na pòlu, gdze żëto rosło. Miało to ne placë (a téż lëdzy, zwierzãta, roscënë) chronic òd wszëtczégò złégò, a przëniesc to co dobré (na przemiór bògaté żniwa).
Palemkama gbùr w Kwietną Niedzelã letkò ùderzôł sąsada, bë nen nie chòrzôł, a miôł wiele żëwòtnoscé ë mòcë. To samò w niechtërnëch dzélach Kaszub robilë dzecóm starszi. Czéj pierszi rôz bëdło bëło nëkóné na łączi, zwierzãta bëłë czidłé palemkama, a czéj zymkòwé zbòża bëłë sóné, pòmieloné „pùjczi” bëłë mieszóné do zôrnów. Miało to dac dobroctwò w chòwie ë żniwach.
Ksądz Jón Perszón w swòjim dokazu Na brzegu życia i śmierci pisze, że òb òstatné pôradzesąt lat wiele lëdzy w Kwietną Niedzelã nosy pòswiconé palemczi na grobë blisczich, bë zmarłi ti „téż mielë swòje swiãto” . Pisze, że je to òglowé na Kaszëbach (a mëszlã, że bë sã ze mią zgòdzył, że téż òglowò w całim słowiańsczim swiece, a téż ù jinszich lëdów Eùropë) wiara w to, że dësze są związóné ze swòjim môlã pòchòwaniégò. Wiąże to z przódechrzescijańsczima wierzeniama.
Cząd Wiôldżégò Czwiôrtkù to czas, czedë pò wieczorny swiãti mszë nastawô „czas żałobë”. Jaż do pańsczégò zmartwëchwstaniégò zwónczi są ùcëchłé, a w kòscołach leno rozchòdzy sã głos klekòtków. Ò tim „czasu żałobë” jesz w niechtërnich môlach Kaszub do latów 60. ùszłégò stalatégò młodi lëdzë dôwalë òglowò znac chòdzącë z wieczora pò wsë a klekòtającë klekòtkama, a téż terkòtającë sznarama. Trzôsk òni téż robilë w piątk a sobòtã.
We Wiôldżi Czwiôrtk wedle Londżina Malicczégò (Rok obrzędowy na Kaszubach) białczi farwiłë jaja. Kaszëbsczé jôjka nie wëzdrzałë jak jinaszé, dzysô tak dobrze znóné – bògaté we wszelejaczégò zortu wzorë. Jôjka bëłë farwioné blós na jednã farwã – czerwòną, zeloną, mòdrą czë na jiną.
Zwëk malowaniégò jajów je baro stôri. Ale chòc ù naju mô ju wierã pôrã dobrëch stalatów, to dejade, jak pisze Perszón (Na brzegu...) dopiérze pò II swiatowé wòjnie farwioné jôjka stałë sã dzélã swiãcónczi, to je różnégò zortu jestkù swiconégò w kòscele w Wiôlgą Sobòtã. A jeżlë jidze ò swicónkã, to przed 1945. rokã na Kaszëbach nie bëła òna wnetka znónô. Je téż wôrt dopòwiedzëc, że jaż do 12. stalatégò òb czas pòstu kòscół miôł zakòzóné jedzenié jajów.
Czedës, dôwno ju temù Wiôldżi Czwiôrtk ù Óstowëch Słowianów béł téż dniem pòswiconym dëszóm zmarłëch. Lëdze pòlëlë ògniszcza, a czasã téż òstôwialë dëszóm nédżi jestkù. Ù naju taczé ògniszcza pôloné w Wiôldżim Tidzeniu miałë swòjé bëtnictwò jesz w 19. stalatégò.

G.J. Schramke

zaczątk