|
Wialdżi Piątk w kaszëbiznie mô baro òbrazowé miono: Płaczëbóg.
Jak wszãdze w chrzescijańsczim swiece je to dzéń smiercë Jezësa
Christusa, Sëna Bòżégò, dzéń w jaczim wierzący nié leno jidą
do kòscoła, ale téż ë barżi jak w jinszé dnie pòszczą, bë
chòc bëc kąsk blëżi Christusa, sparłączëc sã w Jegò mãce.
Na pãmiątka negò dnia, jak mô nôpisóne ò tim J. Perszón starszi
z niechtërnëch wsów na Kaszëbach w pòrenk Wialdżégò Piątkù
jesz nie tak dôwno ùderzalë wietewką jałówcową swòje dzece,
gôdającë przë tim: Płaczë, bò dzys je Płaczëbòga.
W Płaczëbóga na Kaszëbach pierwi béł jadłi leno sëchi chléb,
a téż sëché bùlwë. Przódë téż w Wiôldżi Piątk jesz przed wschòdã
słuńca białczi zamiatałë jizbë, a wszëtczé smiece pò cëchù
wërzucałë na pòdwórzé, pòla abò greńcã sąsada. Bëła wiara,
że dzãka témù w nim dodómie nie bãdze pchłów ë jinszégò robastwa,
a przeńdze òno do sąsada. Wieczór w Płaczëbòga lëdze mëlë
sã w nôblëższim jezorze. To mia ùleczëc òd wszëlejaczich chòrosców
skórë. Wialdżi Piątk do dzysô je ùznôwóny za dzéń, jaczi je
nôlepszi do przesôdzaniégò kwiatów ë jinszich roscënów.
Wialgô Sobòta wedle stôri wiarë to dzéń, czedë ùmarłi Christus
zszedł do piekłów, bë wëbawic sprawiedlëwëch. Lëdze wierzëlë,
że nen czas, a téż w noc przed sobòtą ë pò ni je czas, czedë
to mòdlëtwą je mòżno wiele łask wëproszëc dlô dëszów zmarłëch
lëdzy.
Z dniã Wiôldżi Sobòtë téż je związóny zwëk jinszégò ôrtu,
dzysô chrzescëjańsczi, ale jaczi wierã wëwòdzy sã z czasów
przedchrzescëjansczich. Móm tu na mëszlë swiãcenié ògnia.
W Wiôlgą Sobòta w dodómach wëgaszalë lëdze òdżin ë zapòlalë
gò na nowò z wãdżelków abò jaczich knëpelków na jaczich pôlił
sã òdżin pòswiãcony na wieczorny, sobòtny mszë swiãti. Czasã
téż, òsoblëwò młodi, mielë starã, bë ne swòje zapòloné òd
swiãconégò w kòscele ògnia rzeczë doniesc palącé sã dodóm
ë òd nich na nowò rozpalëc wëgaszoné ògniszcza.
Colemało téż nima wãglama czë knëpelkama malowelë na wierzejach
òd pòdwórza czë gòspòdarczich bùdinków krziż, co mia chronic
chòwa ë dobëtk òd chòrosców, òczarzeniów ë jinszich złich
rzeczi. Në knëple ë wãgle téż wkłôdalë Kaszëbi na jaczis dél
w stodołach czë chléwach bë barnic dobëtk òd ògnia, łiskawicë,
jinszich nieszczesców. Téż w dodómach bëłë kładłé za òbrazë
czë krziż bë chroniłë lëdzy. Wòda pòswiconô na sobòtni mszë
téż bëła relikwiją, co òde złegò mia barnic nen dodóm ë całi
dobëtk. W Wiôlgą Sobòta swiãcy sã jestkù. Òstónie òno zjadłé
na jastrowim frësztekù.
Reno, w niedzalã jastrową jesz przed wschòdã słuńca lëdze
szlë sã mëc do jezora. Bëła wiara, że na wòda ùzdrôwia. Dejadë
pò drodze ë przë mëcym nie bëło mòżno nick gadac, ani sã òbzerac.
Dzeùsom na jastrowò wòda mia dac swiéżotã ë widzałosc.
Pierszi dzéń Jastrów, jak to òsta ju rzekłé, béł colemało
bezmiãsowim dniã. Jeżlë dejadë sã nie pòscëło òb całi dzéń
to pòscëło sã chòc do pôłniô. Zwëkòwim jestkù bëła przede
wszëtczim prażnica, ë jak pisze J. Perszón, jesz do terô je
to praktikòwóné. Niedzela jastrowò to téż dzéń zrãkòwinów.
Z drëdżim dniem swiãtów związóny je przede wszëtczim dëgùs.
Stari kaszëbsczi zwëk chce, że dëgòwało sã dëgówkama, to je
wietewkama jałówca. Wczas reno miało sã starã dopasc w wërach
dzeuse ë nima szmitkama je wëchłostac pò szpërach. Bëła to
nie leno zôbawa (hm, przede wszëtczim dlô knôpów), ale téż
ë swòjégò ôrtu zwëk. Bëła òglowô wiara, że dëgòwanié mô zagwësnic
dzéwczëcu widzałosc. Bëło téż znanką, że dzéwczã ju to terô
sã knôpóm widzy. Wedle L. Malicczégò jeżlë dzéwczëcu kùreszce
sã ùdało dostac do chléwa ë wëpùscëc swiniã, òd razu knôpë
mùszelë zaprzestac dëgòwaniégò.
Za to chłopstanié dzeusów dëgòwnicë dôstôwelë jôjka, kùcha
czë nawetka dëtkã. Jesz terô tak sã dzeje. Dzysô kaszëbsczé
dëgòwanié dejadë dżinie. Jałówc òstaje wëparti bez wòdã. Jak
tak sã zdrzi na to dzysdniowi degòwanié, to człowieka czasã
smãtnô mëszlô nachòdzy: piãkny, richtig kaszëbsczi zwëk dżinie,
chùtkò dżinie. Skòrno ledze nie szanëją swòji domôcy tradicëji
ë tak letkò ją wërzëcają, to kaszëbiznã, co je sparłączonô
z tradicëją, sã òstónie?
G.J. Schramke
zaczątk
|
