7 (28) / 2003
lëpinc / zélnik

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Piąti zjôzd Kaszëbów we Słëpskù
• Kaszëbskô abò môłpa pòd pôlmą
• Kaszëbskô abò nié?
• "Jo" ale nié wszãdze
• Prawa nôrodnëch miészëznów dzél 10.
• Pierszé: nie szkòdzëc!
• Rzekłe w Kanadze

Nié le Kaszëbë:

• Vojvodina = Wòjwòdina

Môl na Kaszëbach

• Swiecëno czedës ë dzysô

Kùltura:

• Mùyzka swiata - Kòl Jindianów
• Ze Słowôrza Zëchtë
• Kaszëbsczé zwëczi ë wierzenia

Turistikaka:

• Zbrzëcą ë Brdą
• Kaszëbsczé Spłënieni Czôłenkama "Szlachama Remùsa" 2003 - òdjimczi

Lëteratura:

• STOLËMË
IMIĘ??? Mamelsczi

• Rajsczé Pòwiôstczi
• Zbigniéw Jankòwsczi - wiérztë

Kabaretë:

• Do zdrzódłów - Jarosław Kroplewski

Mùyzka swiata - Kòl Jindianów

Pôłniowô Amerika nôleżi do nôsłabi zalëdzonëch kòntinentów. Nôstarszim lëdztwã pôłniowi Americzi są Jindianowie, jaczich wielënã òtaksowùje sã na kòl 11 milijonów. Dërżeniowi Jindianowie zgrëpkòwóny są nôbarżi w Bòliwiji, Peru ë Ekwadorze. Bezmała czësto wëdżinãlë w wikszi czãscë Argentinë, Paragwaju, Ùrugwaju ë pôłniowò-òstowi Brazëlëji. Europejsczé lëdztwò zaczëna napłëwac do pôłniowi Ameryczi òd 16. stalatégò. Bëlë to nôbarżi Szpańczicë ë Pòrtugalowie. W krajach pôłniowi Americzi widzawné są kùlturowé znanczi przejimóné nôbarżi z Jiberijsczégò Cëpla. Na przëmiôr w Bòliwiji, dzë kòl 70% lëdztwa je indiansczi rodowiznë, mùzyka wëszëznowëch òbéńdów je dôwnô ë dërżeniowô. Zato na niżawach ë òstałëch prowincëjach je to szpańskò-indiańską lëdową mùzyką, znankùjącą sã ùżiwkã jindiansczich ë europejsczich jinstrumentów, tuńców melodijów ë słów.Mùzyka służi Jindianóm do łączbë z tzw. „lepszimi mòcama”. Spiéw je nieòdstójny òd tekstu ë czãsto téż tuńca, a barżi złożonô ceremonijô wëmôgô téż jigrë na jinstrumentach. Wszelejaczé zéńdzenia mają ritualné spòdlëszcza, a taczim swiãtóm towarzi mùzyka.Wedle wielu Jindianów ë jich szamanów, mùzyka ë tekst ùrôbióné są przez dëchë. Jindianowie wierzą, że szamanowie dostôwają wskôzë òb czas halucënacëji. Wierzą, że człowiek dostôwô piesnią òd bóstwa. Czim wicy Jindianów z plemienia znaje piesnią , tim barżi no je achtnioné.
Mùzyka przekôzowónô je blós ùstno. Dzysô równak to dô òsoblëwëch jinstruktorów w mùzycznëch szkòłach. W wielu plemionach czarzelnicë ë szamanë ùczą piesniów. Przekôzëją òni całą wiédzã: piesniczczi, grã na jinstrumentach, tajemné tuńce ë pantomimë. Kòżden knôpik je bróny do lasa, dze sã ùczi rozpòznawac brzëmienié jinstrumentów czëtëch z dôleka. Czasã piesniczczi mają swòje gwôsné znaczenié ë służą do przekôzywaniô wëznaczony klëczi.Nôjawerniészą znanką tekstów piesni je ùżiwkòwanié fùl słowów ë ekspresëji szlabizn. Tekstë nawlékają do mitów ë wierzeniów. Jachtowanié ë rëbaczanié dają zôczątk rozmajitim ôrtóm piesniów. Ne mają pòmòc w schwatanim òfiarë. Są òne spiéwóné indiwidualno ë skłôdają sã z imitacëjów pògłosów wëdôwónëch przez dzëczënã. To wszëtkò we dbie zochlëniô ji. Są téż dzãkòwné piesnie, jaczé spiéwô sã w grëpach. Piesnie zagwësniającé rost roscënów ë przërost zwiérząt, mòże nalézc westrzód plemión prowôdzącëch zamieszkóny ôrt żëcégò. Są téż piesnie robòtë. Jinszi zort tekstu piesni, nalazłi westrzód wòjarzczich lëdów, òpisëje dokazë przédników ë starków. Są téż piesnie namienioné ùmarłim. Westrzód Jindianów mającëch barżi awansowóną kùlturã są pòécë. Pòézëjô przekôzywónô je słowno, nie je zapisowónô ë je scësno zerzeszonô z mùzyką.Wszëtcë Jindianie pôłniowi Americzi rechtëją ôrt ritmòwégò akòmpaniamentu ë w ti dbie ùżiwkùją: stóp, czijków czidającë nyma ò zemiã, wietewków trzãsónëch w rãkach, ôs grochotków-w pòstacëji narãczniców ë nôszijników, marakasów, drzewianëch ë wòdnëch bãbnów. Są téż trąbczi, flétë, klarnetë, gwizdczi. Nôbarżi tipòwim jinstrumentã, wëstãpùjącym le blós w pôłniowi Americe to fletniô Pana.Przirodną znanką mùzycznégò stilu je przëswòjiwanié mùzycznëch elementów z jinszëch jindiańsczich strón, bez narëszania òrdżinalnégò stilu. Terô téż razno bëłë przëswòjiwóné ë elementë europejsczé, afrikańsczé ë arabsczé.

A. Bradtke

zaczątk 


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?Napiszë do naju!