Pôłniowô Amerika nôleżi do nôsłabi zalëdzonëch kòntinentów.
Nôstarszim lëdztwã pôłniowi Americzi są Jindianowie, jaczich
wielënã òtaksowùje sã na kòl 11 milijonów. Dërżeniowi Jindianowie
zgrëpkòwóny są nôbarżi w Bòliwiji, Peru ë Ekwadorze. Bezmała
czësto wëdżinãlë w wikszi czãscë Argentinë, Paragwaju, Ùrugwaju
ë pôłniowò-òstowi Brazëlëji. Europejsczé lëdztwò zaczëna napłëwac
do pôłniowi Ameryczi òd 16. stalatégò. Bëlë to nôbarżi Szpańczicë
ë Pòrtugalowie. W krajach pôłniowi Americzi widzawné są kùlturowé
znanczi przejimóné nôbarżi z Jiberijsczégò Cëpla. Na przëmiôr
w Bòliwiji, dzë kòl 70% lëdztwa je indiansczi rodowiznë, mùzyka
wëszëznowëch òbéńdów je dôwnô ë dërżeniowô. Zato na niżawach
ë òstałëch prowincëjach je to szpańskò-indiańską lëdową mùzyką,
znankùjącą sã ùżiwkã jindiansczich ë europejsczich jinstrumentów,
tuńców melodijów ë słów.Mùzyka służi Jindianóm do łączbë z
tzw. „lepszimi mòcama”. Spiéw je nieòdstójny òd tekstu ë czãsto
téż tuńca, a barżi złożonô ceremonijô wëmôgô téż jigrë na
jinstrumentach. Wszelejaczé zéńdzenia mają ritualné spòdlëszcza,
a taczim swiãtóm towarzi mùzyka.Wedle wielu Jindianów ë jich
szamanów, mùzyka ë tekst ùrôbióné są przez dëchë. Jindianowie
wierzą, że szamanowie dostôwają wskôzë òb czas halucënacëji.
Wierzą, że człowiek dostôwô piesnią òd bóstwa. Czim wicy Jindianów
z plemienia znaje piesnią , tim barżi no je achtnioné.
Mùzyka przekôzowónô je blós ùstno. Dzysô równak to dô òsoblëwëch
jinstruktorów w mùzycznëch szkòłach. W wielu plemionach czarzelnicë
ë szamanë ùczą piesniów. Przekôzëją òni całą wiédzã: piesniczczi,
grã na jinstrumentach, tajemné tuńce ë pantomimë. Kòżden knôpik
je bróny do lasa, dze sã ùczi rozpòznawac brzëmienié jinstrumentów
czëtëch z dôleka. Czasã piesniczczi mają swòje gwôsné znaczenié
ë służą do przekôzywaniô wëznaczony klëczi.Nôjawerniészą znanką
tekstów piesni je ùżiwkòwanié fùl słowów ë ekspresëji szlabizn.
Tekstë nawlékają do mitów ë wierzeniów. Jachtowanié ë rëbaczanié
dają zôczątk rozmajitim ôrtóm piesniów. Ne mają pòmòc w schwatanim
òfiarë. Są òne spiéwóné indiwidualno ë skłôdają sã z imitacëjów
pògłosów wëdôwónëch przez dzëczënã. To wszëtkò we dbie zochlëniô
ji. Są téż dzãkòwné piesnie, jaczé spiéwô sã w grëpach. Piesnie
zagwësniającé rost roscënów ë przërost zwiérząt, mòże nalézc
westrzód plemión prowôdzącëch zamieszkóny ôrt żëcégò. Są téż
piesnie robòtë. Jinszi zort tekstu piesni, nalazłi westrzód
wòjarzczich lëdów, òpisëje dokazë przédników ë starków. Są
téż piesnie namienioné ùmarłim. Westrzód Jindianów mającëch
barżi awansowóną kùlturã są pòécë. Pòézëjô przekôzywónô je
słowno, nie je zapisowónô ë je scësno zerzeszonô z mùzyką.Wszëtcë
Jindianie pôłniowi Americzi rechtëją ôrt ritmòwégò akòmpaniamentu
ë w ti dbie ùżiwkùją: stóp, czijków czidającë nyma ò zemiã,
wietewków trzãsónëch w rãkach, ôs grochotków-w pòstacëji narãczniców
ë nôszijników, marakasów, drzewianëch ë wòdnëch bãbnów. Są
téż trąbczi, flétë, klarnetë, gwizdczi. Nôbarżi tipòwim jinstrumentã,
wëstãpùjącym le blós w pôłniowi Americe to fletniô Pana.Przirodną
znanką mùzycznégò stilu je przëswòjiwanié mùzycznëch elementów
z jinszëch jindiańsczich strón, bez narëszania òrdżinalnégò
stilu. Terô téż razno bëłë przëswòjiwóné ë elementë europejsczé,
afrikańsczé ë arabsczé.
A. Bradtke
zaczątk
|