Dańskô, miemieckô miészëzna

Trzecą nôrodną miészëzną w Dańsczi je, môłô, bò le blós 20 tësącznô, miemieckô spòlëzna. Na żëje na pògreńczim z Miemcama. Tam dze pò miemiecczi stronie je Szlezwik-Hòlsztajn, a pò dënsczi Pôłniowô Jutlandijô. Wielorazowé zjinaczanié greńców w nym dzélikù Europë mô to zrobioné, że Dańskô ë Miemieckô mają nawzójno swòje miészëznë. Kawel miemców pò dënsczi stronie nie je letczi, bò jich ùrzidzenié òb czas 2. Swiatowi Wòjnë zaòstrzëło stosënczi midzë nima ë Dënama.
Mającë we dbie „zlepszëc mirné wespółżëcé mieszkeńców z dwùch strón miemieckò-dënsczi greńcë ë zmòcnic rozwij drësznëch stosënków midzë Dańską ë Miemiecką”, ne kraje 29. maja 1955. rokù ògłoszëłë, co zdôrzô sã rzôdkò, prawie juwerné deklaracëje. Ne òstałë w kòżdim z krajów zacwierdzoné przez parlamentë. Dańskô jesz w 1850. rokù òdrzëcëła ùdbã pòdpisaniô midzënôrodnégò ùgôdënkù ò miészëznach, na taczi prawie ôrt chca ùcéc òd dwastronnégò ùgôdënkù le z Miemcama.
W ny deklaracëji z 1955. rokù zagwësnioné są taczé prawa nôleżnikóm miemiecczi miészëznë w Dańsczi.
1. swòbòdné wërażanié lojalnotë miemiecczémù nôrodowi ë kùlturze
2. òsobë nôlegającé do miemiecczi miészëznë mdą bez niżódnëch tôklów gadac ë pisac w wëlowónym jãzëkù. Ùżëcé miemiecczëznë w sãdach ë ùrzãdach òstónie apartno ùreglowóné.
3. szkòłë ë centrë szkòłowiznë dozdrzeniałëch ë przedszkòla je mòżno zakładac swòbòdno wedle prôw swòbòdny szkòłowiznë w Daniji.
4. temù, że wedle lokalnëch prôw, lokalnô reda je twòrzonô wedle regla propòrcjonalnotë, przedstôwcowie miemiecczi miészëznë mdą włącziwóny w robòtã redë propòrcjonalno do jejich lëczbë.
5. rząd Dańsczi nakôzëje, żebë przedstôwcowie miemiecczi miészëznë bëlë ùwôżóny w òbremienim prôw ò rediu.
6. przë pòmòcë ë zwënégòwanim spòlëznowëch fùnduszów, òsobë przënôlegającé do miemiecczi miészëznë nie mdą traktowóny jinaczi jak jinszi òbiwatele
7. ze wzglãdu na òglowé jinfòrmacëje, gazétë miemiecczi miészëznë mdą ùwôżóné
8. ùznôwô sã òsoblëwą pòtrzébã miemiecczi miészëznë do zmôcniwaniô ji łączbë z Miemcama w òbremienim wiarë, kùlturë, nôuczi.
W szkòłach w òkòlim zamiészkónym przez miemiecką miészëznã nôuka je pò miemieckù z dodôwkã òbrzeszkòwégò zacht programù z dënsczégò jãzëka ë lëteraturë. Co je cekôw –

wiele Dënów sélô swòje dzecë do miemiecczich szkòłów

bò to dôwô gwësnotã, że jejich dzôtczi mdą bëlno znałë drëdżi jãzëk niglë skùńczą 10 lat! Je téż wiele priwatnëch szkòłów, ale dënsczé minysterstwò szkòłowiznë refùndëje 75% kòsztów sztôłceniô ùcznia priwatny szkòłë.
W miemiecczi licëji nôuka je téż pò miemieckù z dodôwkã òbrzeszkòwëch ùczbów z dënsczégò jãzëka ë lëteraturë ë tzw. dënsczi techniczny słowiznë. Głównô stowôra miemiecczi miészëznë swòje fùndusze òpiérô na państwòwëch dotacëjach: dënsczich, miemiecczich ë landu Szlezwik-Hòlsztajn. Przedstôwcowie nôwikszégò miemiecczégò pòliticznégò partu są z redżonalny redze ë gardowëch redach. Temù że Miemców je za mało, żebë miec swòjich przestôwców w parlamence Dansczi, òsta stwòrzonô Kancelarijô do sprôw miészëznów, jakô sã zajimô łączbą ny miészëznë ë parlamentu. Czerownika ny Kancerarije wëlëją przedstôwcowie miészëznów.

D.W. Pazdzersczi

zaczątk