7 (28) / 2003
lëpinc / zélnik

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Piąti zjôzd Kaszëbów we Słëpskù
• Kaszëbskô abò môłpa pòd pôlmą
• Kaszëbskô abò nié?
• "Jo" ale nié wszãdze
• Prawa nôrodnëch miészëznów dzél 10.
• Pierszé: nie szkòdzëc!
• Rzekłe w Kanadze

Nié le Kaszëbë:

• Vojvodina = Wòjwòdina

Môl na Kaszëbach

• Swiecëno czedës ë dzysô

Kùltura:

• Mùyzka swiata - Kòl Jindianów
• Ze Słowôrza Zëchtë
• Kaszëbsczé zwëczi ë wierzenia

Turistikaka:

• Zbrzëcą ë Brdą
• Kaszëbsczé Spłënieni Czôłenkama "Szlachama Remùsa" 2003 - òdjimczi

Lëteratura:

• STOLËMË
IMIĘ??? Mamelsczi

• Rajsczé Pòwiôstczi
• Zbigniéw Jankòwsczi - wiérztë

Kabaretë:

• Do zdrzódłów - Jarosław Kroplewski

Kaszëbsczé zwëczi ë wierzenia (9)

Jezornice

Dnie są dłudżé, je cepło, a colemało gòrąco. Na drzewiãtach rozwinãłë sã lestë, w słuńcu na wietwiach zawieszoné dodrzeniają brzadë, na pòlu złocëc sã zaczinają zbòża. W bòrach są jagòdë, a czasã ë nalézc je mòżno grzëba, chtërnégò wiãcy bë bëło, jakbë ë deszczu bëło wiãcy. Jo, je latos sëchò, baro sëchò. Lëdze na wsach z nieùbëtkã w òkù zdrzą za blónama nafùlowanima deszczã, bò wszëtkò schnie, wszëtkò niszczeje z niedostónkù wòdë. A deszczu nie ma, słuńce prażi, jakbë swiat chcało wëpalëc.
Z taczégò wiodra, jaczé mómë są dejadë taczi, co sã z niegò ceszą. To dzece, młodzëzna ë latownicë, chtërnëch nad jezorama, rzékama ë mòrzã je latos fùl. Wòda je cepłô, fejn chłodzy òd pôlącëch parminów słuńcã. Zachãcywô do zanurzenia sã w ni, do póńcô w ji remiona.
Z wòdą, co ju sã bëło mòżno domëszlëc, je związóny nen dzysdniowy dzél kaszëbsczich zwëków ë wierzeniów. Je lato, w tim cządu rokù jak nigdë mëszlima ò wòdze, tak tedë wôrt je pòwiedzec ò stôrich wierzeniowëch jistnotach – jezornicach.
Wedle kaszëbsczich wierzeniów, o chtërnich do tegò czasu nôwicy napisôł ks. dochtór Bernard Zëchta (w „Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej”) jezornice to złe dëchë ùtopionëch dzéwczãtów, co to òne wcągają w głãbią jezorów tich, co sã kąpią, a nawetka mògą wëwrócëc rëbacczé czôłno, a samich rëbòków pòtopic. Widzec je z tegò, że grozne to dlô człowieka bëłë jistnotë. Ë jem zycher, że czedës nie tak bezkłopòtno jak dzysô lëdze szlë do wòdë. Mëszlã téż, że pòmiónã tich czasów ùszłëch, té stôri wiarë w jezornice, co sygò jesz przedchrzesczijańsczich czasów, je jesz dzysô bez niechtërnëch robiony przed kąpanim… chrzescijańsczi znak krziża, co mô miec mòc òbarnienia kąpiącégò przed złima przigòdama.
Złë dëchë, co topią lëdzy mają rozmajité miona. Òsta ju rzekłé, że w jezorach topią jezornice. W mòrzim tedë wcygają w wòdã mòrzkùlce. Ale na tim nie je kùńc. Jezornice colemało swòje miono biorą òd miona jezora w jaczim żëją. Tak tedë na przëmiôr mómë, co notérëje Zëchta, Redunice, chtërne nie są niczim jinszim jak jezornicama, co żëją w Jezorze Reduńsczim. A lëpi bë pòwiedzec, że żëłë, bò pòdług Zëchtë òne ju wëdżinãłë. A nigle jô pòwiém dlôcze, zwrócã jesz ùwôgã na to, że wedle zëchtowégò w „Słownikù” òpisania wëzdrzatk tich jezorniców je czësto jinszi òd tegò, jaczi më tu mómë ju zrobiony (jesz przëbôczã, że téż na Zëchcë jô òpierôł sã przë robienim definicëji tich jistnotów). Mòże tedë to béł jinszi zort jezorniców? Na to wëzdrzi. No, ale ju òstawima te domëslenczi. Czas òpòwiedzec ò tich jistnotach ë ò tim, dlôcze wëdżinãłë: Wedle Zëchtë młodé Redunice bëłë baro piãkné. Mòcno téż lubiłë mùzykã. Tak tedë, jak noc przëszła, a we wsë bëła mùzyka, Redunice, za pòzwòlenim swòjich mëmków, wëchòdzëłë z wòde ë szłë sã bawic. Baro snôżé, kradłë sërca kaszëbsczich knôpów. Same téż colemało zabôcziwałë ò bòżim swiece, na czas nie wracałë w jezorsczé głãbie ë ju òstówałë we wsë. Biwało ë tak, że niejeden knôp, co sã kąpôł, a ùzdrzôł jezornicã szedł za nią w wòdã na wieczi, a niejedna Redunica dlô beńla òstawiła wòdné dodóm ë szła z nim do chëczë, bë bëc jegò białką. Ë takò para bëła szczeslëwô do kùńca swòjégò żëcégò, ze zastrzégą, że chłop bez dzurã òd klucza nie pòdglądôł swòji białczi. Jeżlë té zastrzédżi nie dotrzimôł, òna mùsza òdéńsc òd niegò, bò bez tã dzurã òd klucza chłop widzôł to, co bëło dlô niegò zakazóné do òbezdrzeniô – płetwë ù biodrów ë midze pôlcama ù nogów.
Colemało tak bëło, że młodô Redunica pòrzuca swòje wòdné dodóm. Nadszedł dejade dzéń, że stôré Redunice zakôzałë swòjim córkòm wëchòdzëc z wòdë, a téż gadac z lëdzama. Młodé ùsłuchałë zôkazu, ale z wialdżi żałoscë ë tesknotë za knôpama zmarłë w głabiach jezora. Mëmczi nie mògłë przebòlëc smierce swòjich dzecë, ë z tegò żôlu przemieniłë sã w kôłpie.
Wierzenie to baro mie sã widzało, temù téż tak dokładno jô je tu przedstawił. Je dejadë mùs zapãmiãtac, że òglowò jezornice w wierzeniach nie leno Kaszëbów, ale ë jinszich europejszczich ludów to jistnotë nie tak snôżé ë przejacelszczé człowiekòwi. Jezornice ë Mòrzkùlce to groznë niełôpë, co leno żdają bë kògòs wcygnąc w wòdné głãbinë. Pamiãtôjta ò tim, nim sã cesnieta z rozgrzonégò sztrądu w bëlno chłodné ë snôżé wałë.

G.J. Schramke

zaczątk 


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?Napiszë do naju!