Dzél 10. - Czas żniwów
W dzysdniowëch czasach jednégò dnia pòle złocy sã żbòżim,
a ju drëdżégò le rżiskò òstrima szpikùlcama sã jeżi. Ni ma
nawetka sztygów! Nawetka słomë! Je le pùsté pòle. A gbùr,
ë to nie taczi bële jaczi, le taczi, co to tegò żëta na tim
pòlu z pôrã dobrich hektarów mô, dzéń rëchli w niebò wzérô,
z wieczora we wzérnikù w wiadomoscach na pògòdã piluje, a
ju drëdżégò wieczora, czedë prziczepë z wëdraszowónym bez
kòmbajn żëtã leżą zwalóne na betonowé klepiskò, a òstatnô
fùra spresowóny w pãczi słomë òsta zwôlonô w zôpòl, ju òddichniãti,
ùsmiachniãti rôczi na wieczerzã ë kòrnusa ze dwùch, trzech
lëdzy, co to mù pòmògalë w tich żëtnich żniwach. Taczé to
są terô żniwa ë taczi to je terô zwëkòwi „dżôd”.
Czasã le je chtos ze starszich zdrzącë na te dzysdniowe robòtë
przë żëce, z cëchim westchniãcém rzeknie smãtno: Czedës to
bëłë żniwa. Czedës to béł dżôd.
Ò tich dôwnich żniwach ë ò tim dôwnim „dżadze” chcã dzysô
Wama òpòwiedzec. Wiele z tegò, co tu bãdze napisóne, to wspòminczi
dwòje starszëch ju lëdzy zez Brus.
Na Kaszëbach mało je dobré zemi. Dlôte téż przóde, czedë jesz
nie bëło szutów (azotanów, fòsfòranów ë jinszich), ani téż
ùlepszonich òdmianów roscënów ùprawnich, tak jak to je dzysô,
sano przedë wszëtczim żëto ë óws. Jak wiodra nie bëło, a czas
seczenia zbòża béł ju corôz bliżi, dôwano czasã na mszã, bë
Bóg dôł słuńce na żniwa. Jak ju wiodro bëło, a żëto dostojało,
szło sã sec. Chłopi na ùkòs jeden za drëdżim seklë, a białczi
za nima wiazałë snopë. Sztydżi stôwiane bëłë colemało na kùńc
dnia robòtë. Na jednégò, co sekł przëpôdała jedna białka czë
dzéwczã.
Wedle L. Malicczégò w Roku obrzędowym na Kaszubach, chtëren
pisze za F. Lorentzem, wôżne bëło rozpòczãce seczenia. Pierszi
kłosë sekł sóm gbùr, abò w jegò zastãpstwie chłop żeniałi,
co miôł dzece. Dzél tich kłosów skłodano na krziż, zdebło
rzucano w pòle jakò òfiarã dlô dëcha zbòżowégò, co zwôł sã
Żëtniô Mac. Jeżlë niedalek stoja Bòżô Mãka, téż z tich pierszich
kłosów òbwijalë ją lëdze, pò to bë żniwò bëłë dobre.
B. Zëchta w Słowniku gwar kaszubskich na tle kultury ludowej
pisze ò jesz jednim, dôwnim, jesz sprzed II Swiatowi Wòjnë
zwëkù, co miôł plac przë zaczãcu seczenia. Gbùr, co przëchòdzył
na pòle, béł òbstąpiony przez kòsników ë grabiôrczi, chterni
jegò remiã òbwiązëwalë pòwrósłem. Jeżlë béł tam z białką,
razã za remiona jich związëwalë. Dozrzéniałe dzece ë gòsce
tich robòtnice òbwiązëwalë. Ë to bëło wialdżi ùtczenié dlô
gbùrów. Czasã zdôrzéwało sã, że żniwiôrze nie òpasalë pòwrósłama
przëszłëch na pòle. Jeżlë tak sã stało, ti ze sromòtą chùtkò
szlë nazôd, bò bëło to znanką, że kòsnice ë grabiôrczi nie
są jima żëczlëwi, ani nie mają dlô nich niżódnégò ùwôżaniô.
Gbùr sóm rzôdkò sekł razã z chłopama. Miôł co jinszégò do
robòtë. Przódë żniwiôrze to przede wszëtczim lëdze, co bëlë
najãti do ti robòtë, abò co mielë do „òdrobkù”, na przemiór
za to, że ù gbùra na kawałuszkù zemi mielë se pòsadzone bùlwë.
Czasã ù gbùra, co żëta miôł z szesc héktarów bëło widzec nawetka
15 kòsników! Seklë òni przede wszëtczim dopiérze pò pôłnim,
czedë przëjachalë ju z robòtë. Dlôte téż seczenié bawiło co
nômni pôrã dniów.
Czéj òstatné kłosë żëta padłë, plotło sã wińc. Wińc ùstrojony
béł farwnima blewiązkama. Chto związôł òstatny snôp, nazwóny
béł w òkòlim Brusów „dżadã”. W jinszich stronach, jak to je
mòżno wëczëtac midze jinszima z dokôzu B. Zëchtë Słowniku…,
to chłop, co zsekł slédné kłosë, zwóny béł „dżadã”, abò téż
„dżadã” béł nazwóny snop, co òstatny òstôł związóny. Snop
ten téż miôł miono bãks ë jegò rola bëła takô, jaką na Pôłniowëch
Kaszëbach miôł wińc.
Zatkłi na grablach wińc béł ùroczësto, ze spiéwã („Chto sã
w òpiekã…”, „Serdeczna Matkò…”) niosłi z pòla na pòdwórze
gbùra. Szlë w tim pòchòdze kòsnicë ë białczi z dzéwczãtama,
co to wiązałë snopë. Pòchód béł redosny. Niechtërny ze żniwiarzów
rëchli ju bëlë chùtkò przëlazłi do gbùrstwa, gdze sã zaczajiwalë
z wòdą na tich, co to szlë z „dżadã”. Jim wiãcy wòdë lało
sã na pòchód, tëm lepi. Miało to, jak pòdowają R. Òstrowskô
ë Ji. Trojanowskô w Bedekerze kaszubskim zagwesnic w przińdnym
rokù dobré żniwò.
Żniwiôrze dôwalë gbùrowi wińc, a òn pò jegò òdebranim òd nich
tegò „dżada” (czë jak w jinszich stronach gôdalë bãksa) ë
pò tim, jak jegò a téż jegò białkã kòsnice pòdrzucalë ë razã
ze żniwiarkama zaspiéwalë jima „Sto lat”, ùgòszcziwôł jich
swòjsczim piwã (przerëchtowónym z szari kawë, cëkra ë mòdzy)
ë ùroczëstą wieczerzą, na chtërni bëła prażnica na szpërkach,
chléb, masło, szinka, czełbas (szlachòwa za wórsztą ò mionie
„pòlskô”). Béł téż kùch mòdzowi ë szarô kawa. Gbùr téż pòczestowôł
rozrobionim pół na pół z szokã z wiszniów szpritusã. Bëłe
spiéwë, a czasã nawetka tuńce.
Dżada taczégò jak jô móm òpisane wëprowiało sã leno przë seczeniu
żëta. Przë òwsu nie bëło taczich ceremoniów.
Jak żëto pòstawione w sztygach bëło ju sëchë, to bëło zwòżone
do stodołë. Z tim sã téż wiążą zwëczi. Zôpòl bëła w czterech
rogach pòswiãconô. Przë ùkłôdaniu pierszi szëchtë na zôpòlë
nie bëło mòżno nick gadac, a béł mùs robic jak nôcëszi, bò
bëła wiara, że jim bãdze głosni, tëm bãdzë wiãcy mëszów ë
tëm „głosni” bãdą òne „draszowałë” zbòże. Pierszô szëchta
bëła kładło kłosama do górë.
Zwëczi tu òpisóne miałë jesz plac w latach 60-tich 20. stalata.
Zacząłë zamierac, jak lëdze zaczãlë żniwic snopòwiązałkama,
pùzni jesz kòmbajanama.
G.J. Schramke
zaczątk |
