 |
| Czeszë ë Kłodzkô |
 Na
samim pôłnim Pòlsczi, zamkniãtô midzë gòrama, nalézesz Kłodzką
Zemiã. Wëzdrzi jakno jaczis dzywny ząb, jaczi przenikô do bëna
Czech. Ale tak to nie bëło wiedno. Òd pòczątkù najich dzejów
bëła Kłodzkô jintegralnym dzélã Czech, na greńcach z Mòrawą
ë Szląskã. Pierszi rôz czëjema ò gardze Kłodzkù w 981 rokù,
czedë béł nen môl pòd nazwą Kladsko greńcznym zómkã kraju Sławnikòwców.
W kładsczi kòtlënie mieszkôł szczep zôpôdnosłowiańsczich Charwatów,
dosebno jak we wschòdnëch Czechach. To béł prawie jeden ze szczepów,
jaczi ùtwòrzëlë nają czeską nôrodnosc. Piastowie czãsto próbòwelë
dobëc nen zómk. Władisłôw Herman ë Bòlesłôw Krzëwògãbi dostelë
Kłodzką jakno lenno òd czesczégò króla. Pierszi znóny kòscół
kłodzczi (1184) òstôł pòswiãcony sw. Wacławòwi. Słowianie bëlë
w Kłodzczi wikszoscą do pòłwë 13-égò stalatégò, czedë kłódzczi
hetman Havel z Lemberka rôcził do Kłodzka Miemców, chtërny tuwô
zakłôdelë nowé gardë, czãsto na môlach stôrich czesczich gardów
(naprz. Dëszniczi - Reinerz, Bëstrzëca - Habelschwerdt). W 1260
rokù òsta òddzélonô òd Kłodzczi zemia brómòwskô, jaką król Przemësł
II Òtokôr nadôł benediktinama (na karce ten òkrãg wëzdrzi jakno
ùchò Czech). Pò tragiczny smiercë négò króla jaż do czasów Karola
IV Kłodzkô òsta òddónô w zastôw ksążãtóm wrocławsczim ë minsterbersczim
(zãbicczim). Òficjalną mòwą bëła tuwò jednak ju miemczëzna.
Miemcë, dosebno jak ju pò całich czesczich greńcach tuwò twòrzilë
wikszosc lëdztwa.
Rządë Karola IV òstawiłë w całoscë w kłodzczim gardze wiele
czesczich szlachów. Robilë tu czesczi architekcë - napr. kłodzczi
gòticczi mòst je jakąs môłą kòpiją prasczégò mòsta Karola. Kłodzką
baro lëdôł Arnoszt z Pardubic, pierszi czesczi arcëbiskùp. Jegò
grób w głównym kłodzczim chrómie je do dzysô symbòlã czeskòscë
Kłodzka. Cekawé je, że midzë kłodzczim a czesczim herbã ni mô
mést niżódny różnicë. Karol IV pòdpisôł téż pierszi dokùmeńt
ò samòstójnoscë Kłodzczi pòdług Czech. Lëczba Czechów zwiksza
sã òbczas hùsytczich wòjn, czedë do Kłodzczi przëłącził sã zôpôdny
dzél za Lewińsczim wzgórzã, jaczi béł mést czësto czesczi. Czeszczëzna
sã wrócëła do administracjë w nowim kłodzczim hrabstwie, założonym
w 1462 rokù przez króla Jerzégò z Pòdzebradów, jaczi òddôł tã
zemiã swòjim sënóm. Kłodzkô bëła katolëckô ë tak nawetka Jerzégò
sën, Jindrzëch sã nawrócył na katolëcką wiarã. We wòjnach z
Matiaszã Kòrwinã jednak Kłodzkô òsta wiérnô husytsczima Czechama.
Lëterskô refòrmacjô docarła tuwò w czasach rządów Pernsztejnów,
widzałi czesczi szlachecczi rodzënë. Jinszą sprawą jednak je
to, że do 1600 rokù wnetka znikła czesczëzna ze wsów kòło Kłodzka
ë docarła nawet do Lewina, dze bëlë òd tëch czasów dwa ùrzãdowé
jãzëczi.
Mieszkeńcë Kłodzczi òstelë ale wcyg wiérny Czechóm - pò Biôłogórsczi
bitwie (1620) Kłodzkò barniło sã procëm Habsbùrgóm jesz dwa
lata. Wedle òdnowiónégò zemsczégò ùstroju (1627) mniemiecczi
jãzëk stôł sã òficjalnym w całich Czechach a katolëckô wiara
jediną dozwòloną. Starô szlachta słowiańskô ùcékała z Kłodzczi
ë w sómym gardze ju mést nicht z Czechów nie òstôł. Téż barokòwô
bùdowizna przëprowadzëła do Kłodzka wiele czesczich architektów.
Z kùltùrnych dzejôrzów pòjawił sã tuwò szkólny Bogùsłôw Balbin,
autor òbarnë słowiańsczi mòwë. Pòwstôwô swiãti môl Wambierzëce,
dze jidą z procesjama Czeszë z całich Wschódnych Czech. Kłodzkô
òsta dobëté 1742 r. przez prësczégò króla Fridricha II., jaczi
ju miôł zajãté nawetka całi Szląsk ë jignorowôł prosbë naji
królewi Marii Theresë, jakô bëła gòtowô wëmienic Kłodzką nawetk
za niechtërné òkrãdżi, jaczi do dzys słëchają Czechóm. Maria
Teresa sã jednak nie pòdda i dobëła kłodzczi gard jesz dwa razë
w latach 1744-1745 ë 1760 - 1763. Nawet mieszkeńce Kłodzczi
bëlë procëm prësczi inwazji - mést główno z religijnëch pòwòdów
- Fridrichòwé rządë bëlë procëmkatolëcczé. Jistnieje pòwiôstka
ò czesczim szôłtësu, jaczi w nëch czasach z drëchama przeniósł
greńczné kamë za Dëszniczi - dożdôł sã smiercë. Jesz w latach
1778-1779 czeskò-austrijacczé wòjskò zajãło pòłwã Kłodzczi,
ale znów òstalë zmùszony òpùszczëc zemiã.
 Pòd
prësczima rządama czesczi jãzëk w zôpôdnym dzélu béł jesz baro
żëwi, we Wiôldżi Czermny (Môłô je do dzys w Czechach) bëła pisónô
czeskô kronika, dzecë mògłë sã ùczëc pò czeskù w szkòłach. To
sã skùńcziło w 1870 rokù, czedë zabrónioné òstało szkólnym ùżëwac
naji mòwë w szkòłach ë przëòbiecywóné bëłë nawetka prémie za
òdùczenié czesczich dzecy jich mòwë. W 1892 rokù òstało zabronioné
gôdanié kôzaniów w kòscołach pò czeskù, ale jesz do pierszi
swiatowi wòjnë sã spiéwało òbczas reny mszë. Kłodzkô zwëczajno
nie brekòwa bëc na pierszi karce przińdny Czechòsłowacczi. Gminë
na czesczi stronie pòdpisałë peticje ò pòwrót Kłodzczi, abò
chòc tzw. Czesczégò nórtka do Czech. Ò tim pitanim gôdało sã
nawet we Wersalu, ale na próżno. Do rokù 1921 rozsądzoné òstało,
téż dzãka mòcny miemiecczi propagandze, że Kłodzkô òstónie w
Prësach. Do Kłodzka, w całoscë do gardu zdrojowégò Kùdowë (Chudobë)
wcyg jezdzëło abò chòdzëło wiele Czechów, bëłë tuwò czesczé
gòspòdë, hotelë, czesczëzna tu rządzëła. Czeszë mielë w Kłodzkù
majątczi jesz òd prësczich czasów. W Czechach nie przestało
sã pisac ò kłodzczich sprawach. Na czesczi stronie greńcë wëchôdôł
cządnik "Od kladského pomezí", dze ò kłodzczich dzejach
a wsach Czesczégò nórtka pisôł przede wszëtczim mój krewny Josef
Zítek. Główną pòstacëją w nëch sprawach béł jednak Josef Sztefan
Kubín, jaczi zbiérôł czesczé lëdowé pòwiôstczi ë bajczi w Kłodzkù
ë wëdôł téż mònografiją "Czesczé Kłodzkò (1926)",
dze pisze ò zwëkach, gwarze Czechów w Kłodzkù ë dokładno chto
z Czechów w jaczi żëje wsë. Téż òdwiedzëł kłodzczich lëdowich
naratorów Jaromír Jech krótkò pò drëdżi wòjnie.
Czesczé nazwë zôpadnégò nórtu sã zachòwałë bez całi czas miemiecczich
rządów, blós Hitler dôł tam- sam wsama nowé miemieczé nazwë.
Procesjô Czechów z Protektoratu do grobù Arnoszta z Pardubic
bëła wialgą manifestacją nôrodową ë wnetka pò klãsce Miemców
Czeszë pòczãlë znôu wòjowac i przëłączenié chòc Czesczégò nórcyka
do Czech. Do Pradżi przëjachała delegacjô kłodzczich Czechów.
Robioné bëłë manifestacijné marszë, wëdôwóné bëło wiele knégów,
jaczi barnilë czeskòsc tégò kraju (òd V. Tichégò, F. Kulhánka
ëtd.). W Pradze pòwsta Stowôra Drëchów Kłodzczi. Na pòczątkù
stalatégò w Kłodzkù bëło 10 000 Czechów. 1946 r. bëło jich 5100
z jaczich 3600 ùcekło do Czech, abò bëlë wënëkóny przez nowëch
panów Kłodzczi - Pòlôchów. W 1947 r. mieszkało tuwò jesz 1100
Czechów, dlô chtërnëch òsta założonô spòdlecznô szkòła w Kùdowie.
Zamknãlë jã w 1954, bò ju nie bëło cwëkù jã trzëmac- òstało
jaczis 450 Czechów. Mùszi dodac, że jesz do 1972 Kłodzkô należa
pòd prasczégò arcëbiskùpa. Nowé stosënczi naczãlë sã rozwijac
pò ùpadkù kòmùnizmù - wëdôwóné bëł cządnik „Ziemia Kłodzka”,
pisóny pò pòlskò-czeskò-miemieckù. Zajistnia réga partnersczich
gardów na czesci ë kłodsczi stronie ë w 1996 r. pòwstôł Euroregion
Glacensis, jaczi kòòrdinëje regionalną midzëkrajową wespółrobòtã.
Z czesczégò lëdztwa w Kłodzczi nie òstało wiele, ale czesczëzna
wcyg brzëmi przde wszëtczim w zôpadnëch dzélach hrabstwa. Wiele
czesczich turistów òdwiedziwô ni blós Kùdowã, Wambierzice ë
historiczny gard kłodzczi, ale téż górë, jezdzy przë tim do
Kłodzczi kùpòwac. Bez wątpienigò z òtëmkniãcym greńców stosënczi
mdą corôz to lepszé ë Czeszë mdą sã mòglë znôu czëc w Kłodzkù
jakno ù se doma.
V. Knoll
zaczątk
|
|
| 
V. Knoll je sztudérą Ùniwersytetu
w Pradze. Je Czechã. Jinteresëje sã kaszëbizną, chòc jegò
sztudérówónym warkã je klasycznô filologiô. Je autorã jinternétowi
starnë ò Kaszëbach ë jinszëch miészëznowëch jãzëkach. Òd zwiksza
rokù wespółrobi z najim cządnikã.
|
|
|
