9 (30) / 2003

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Grobë bëlnëch Kaszëbów - Jak je nalézc?
• Gardë ë wsë w domôcym jãzëkù
• Prawa nôrodnëch miészëznów - dzél 12.
• Center wialdżégò gardu
• Samòrządzëna a Europejskô Ùnijô

Jesz rôz ò òglowim spisënkù

• Kaszëbi w nôrodnëch spisënkach
• Nôrodnosc ë jãzëk:
Czasã piselë, czasã nié...

Nié le Kaszëbë:

• Hùculskô
• Haná = Hanackô
• Kaszëbi w òczach Finów sto lat temù

Kùltura:

• Mùzyka swiata: Kòl sąsadów
• 750 lat òksywsczi parafiji
• Ze Słowôrza Zëchtë
 Mùzyka swiata: Kòl sąsadów

Bôłtowie bëlë grëpą jindoeuropejsczich plemión zamieszkiwającëch pòbrzég Bôłtu. Do ti grëpë zarechòwóny są Lëtwini, Latwijónowie, czë ju wëmrzałé plemióna Prësów, Jacwingów ë Kërów. Kòlibką Bôłtów bëło westrzédné ë górné Pòdnieprzé. Zamieszkiwała tam tak zwónô bôlto-słowiańskô parłãczëna, to je wespòlëzna nié czësto zdefiniowónëch etniczno (nôrodno) lëdów, strzédnowiecznëch starków Bôłtów ë Słowianów. W 1. stalatim najégò cządu, dzél Bôłtów òstôł òpisóny przez Tacyta jakno lud zbiéraczów jantaru (Aestiorm gentes).Bôłtów wierzenia bëłë pòlitejisticzné. Òsoblëwé znaczenié miałë bóstwa nieba: Dijewas (Dievas) - dôwca dobrosce ë ùdałosce, barnił przed złima dëchama, Perkùn (Perkun) - bóg łiskawiców, grzëmòtów ë ògnia, ë téż niebiesczé cała: Słuńce razã z Miesądzã jakno bòskô para ë Zemia. Bôłtowie tczëlë téż bóstwò: dopùstu, lëgnotë ë òbrodu, a Latwijónowie jesz nad 70 dobrëch ë złëch dëchów, zwónëch Nënkama. Kòl bóstwów niższëch ë demónów, ò niewëjasnionëch znankach ë funkcëjach, wierzëlë w kùlt swiãtëch drzéwiąt (dãbów, lëpów), chòjnów, kamów, rzék ë gór. Òdżin bëł traktirowóny przez Bôłtów z òsoblëwą tczą. Nôwôżniészé swiãta òbchôdzëlë na zymk ë jeséń. Jesénné swiãta bëlë rzeszoné z òfiarama dlô ùmarłich. W swiãce ùmarłëch (zwóném "dżadama") przetërwała nôpierwszô fòrma przedchrzescëjańsczëch òbrzãdów, jaką bëła "libacja", to je òbrzãdowi bal namieniony zawòłónim ë przëbiwającym ùmarłim dëszóm- skłôdanié jima òfiarë (darë z jedzeniô na grobach, zapôliwanié znitów).Lëdowô mùzyka Bôłtów ùchòwała wielné archajiczné rëtë. Je to parłãcznô spôdkòwizna etnicznëch bôłtowëch karnów (jindoeuropejsczich) ë plemión Liwów (ùgrofińsczich). Lëdowô mùzyka bëła baro czãsto jedurnym dzélã aktiwnotë mùzyczi Bôłtów. Dlôte w lëdowi mùzyce pòkôzała sã wiélgô rozmajitoôrtnosc szlachów ë ùchòwanié w nich archajicznëch elemeńtów. Piesniową tradycëją reprezentëją nôprzód białczi. Zato knôpi spiéwają nôbarżi żniwach ë grają na jinstrumentach. Wielno wëstãpiwają òbrzãdowé piesnië zrzeszoné z robòtą, kòżdorocznéma wëdarzeniama, lubòtné piesnië, rzôdkò dzejowé ë epicczé. Melodicznô wiérzta ùchòwała primitiwné, strzédnowieczné skale. Ritm bëł lejny ë spòkójny, co le mało szlabizowi. Westrzód tuńców mùszi pòdsztrichnąc òbrzãdowé kòleczkòwé tuńce, zrzeszoné z robòtą é téż chłopsczi ë białogłowsczé tuńce. Archeòlogijô datëje pòkazanié sã mùzycznëch jinstrumentów na cząd neòlitu (gnôcatô piszczówka - Latwijô). Nôpòpùlarniészima jinstrumentama Bôłtów bëłë: kankles (strënowi jinstrument - Lëtwa) abò téż kòkle (Latwijô), flétniô Pana, trimitaji (piãc drzewianëch pipów zebrónëch do grëpë)- Lëtwa

A. Bradtke

zaczątk 


wszadze z Odroda