Szwajcarsczi módel wielonôrodnégò kraju
(2)
Szwajcarsczé
zrzeszowé państwò mô wiôldżé ùprawnienia żlë chòdzy ò spòdlową
òrganizacëją bëne kantonu, a téż stosënczi midzë federacëją
ë kantonama. Przede wszëtczim, szwajcarskô Kònstitucëjô dôwô
òbrzeszk kantonóm, żebë òd Kònfederacëje miałë zgòdã, to je
gwarancëją dlô swòjich kònstitucëjów. Ne gwarancëje są dôwóné,
żlë:
a. ne kònstitucëje nie mają nick, co bë bëło przék zrzeszowi
kònstitucëji
b. ne kònstitucëje zagwësniwają ùjawernianié pòliticznëch
prôw, chtërné nie są procem przedstôwicelsczimù ë demòkraticznymù
systemowi
c. òstałë przëjãté przez nôród ë mògą bëc zjinaczoné, żlë
tak chce absolutnô wikszosc òbiwatelów.
Zôs kònstitucëjô nie dozwôlô „kòżdégò òsoblëwégò związkù
ë kòżdégò pòliticznégò ùgôdaniégò midzë kantonama”, tak jak
to robią barniącë centralnégò państwa, kònstitucëje federalnëch
państw.
Na kùńc, Kònstitucëjô kôże, żebë „òficjalné kòntaktë midzë
kantonama ë cëzyma rządama abò jejich przedstôwcama bëłë prowôdzoné
przez Związkòwą Jizbã”. Ë chòc kantonë są dosc samòstójné,
kòmpetencëje Kònfederacëje są dosc szerok. Na przëmiôr:
a. Kòndeferacëjô dôwô prawòdôwstwò ò ùstawie armië.
b. Prawòdôwstwò ò cywilny òbarnie ë òchronie włôsnoscë òb
wòjnã.
c. Kònfederacëjô taksëje reglë wedle jaczich kantonë mdą „rozëmno
rządzëc gruńtama”.
d. Kònfederacëjô òrganizëje pùblëczné robòtë.
e. Kònfederacëjô rządzy rezerwama zbòżégò, regùlëje ë pilëje
hańdel ë jimpòrt mączi ë zbòżégò.
f. Mô nôwëższi nôdzór nad òchróną wòdów ë lasów.
g. Ùsôdzô prawòdawstwò tikającé żôglarstwa, transpòrtu ë rozdzélënkù
elektriczny ë atomòwi stëtkòscë, òcharnë rodë, jagerstwa ë
rëbacczëznë, òcharnë zwiérzãt, transpòrtu gazu ë paliwów,
stimùlacëje domôcégò filmòwégò ë kùlturalnégò pòdjimstwa.
h. Ùsôdzô prawò tikającë młodzëznë ë spòrtu, stimùlowaniégò
ùczałégò dzejaniégò.
i. Zbiérô dargòwé òpłatë.
j. Aktiwno dzëjô za pòlepszenim warënków żëcégò ë gòspòdarczégò
ùbëtkù òbiwatelów.
k. Zajimô sã prawã ò bankòwim systemie, ò zmiészanim bezrobòcégò,
ò òcharnie kònsumenta, ò nadzérze nad prizama, produkcëji,
jimpòrce, òcziszczanim, sprzedażë ë ùpòdatkòwienim alkòhòlu,
wprowadzenim ùbezpieczeniégò.
l. Zajimô sã prawã ò stosënkach w robòce, sztôłcenim przemisłowi
kadrë, w rzemiesle, hańdlu, gbùrzeznie, ò òbrzészkòwim emeritalnym
ùbezpieczenim, ùbezpieczenim na wëpôdk smiercë ë niefùlsprôwnotë,
ò pòmòcë rodzënie, zbiorowëch ùgôdaniach, pachce mieszkaniów,
ùbezpieczenim ë pòmòcë dlô bezrobòtnëch, ò bùdowiznie ë brëkòwanim
dargów ë szasëjów, ò prawòdôwstwie zerzeszonym z latawizną
ë autôłama.
m. Zajimô sã prawama ò menicach ë emisëji dëtka, produkcëji
ë sprzedôwanim prochù do strzélaniô
Cyg dalszi mdze
D.W. Pazdzersczi
zaczątk
|