Òb
lato 1896. rokù kaszëbsczé wsë i miasta wioski miałë leżnosc
gòscëc wanożników zeza Bôtu, z Finlandije. Przińdny profesor
slawisticzi, Josepi Julius Mikòla (Jooseppi Julius Mikkola)
z Uniwersytetu Helsińsczégò, jegò białka, pisôrka Majla Talwijo
(Maila Talvio), spãdzëlë czile miesądzów na Kaszëbach. Z jejich
pòsôbników, i lëstów wëlôżô cekawi òbrôz Kaszëbów w òczach
nordëcczich sąsôdów.
Célã wanodżi profesorów bëło zapòznanié sã z tak zwóną „kaszëbska
gwarą”. Réza bëła brzadnô: profesor Mikòla òpùblikòwôł swòje
materiałë i wniosczi w serii pùblikacjów Jimperialny Petersbùrsczi
Akademii. Pôrã lat pùzni stôł sã pierszim profesorã òddzélu
słowiańsczi filologië na Helsińsczim Ùniwersytece.
Majla Talwijo towarzëła chłopowi przë zbiéranim materiału,
przëczëniła sã przë tim do rozkòscérzeniô wiédzë ò môłëch
słowiańsczëch nôrodach. Napisa czilenôsce lëstów z wanodżi
do nôwiãkszëch fińsczich dzénników.
Mikòla i Talwijo przëjachelë na Kaszëbë przez Kòpenhagã, dze
pòtkalë sã z slawistama Vilhelmem Thomsenem i Karlem Vernerem,
chtërni téż jinteresowelë sã kaszëbsczim jãzëkã. Mikòla zwrócył
sã do duńsczëch badérów, bò nie béł w sztãdze zawierzëc miemiecczima
badérama. Pòdług niegò òni jesz wcyg dzejalë jak za „Kulturkampf”
i bëlë przék słowiańsczima nôrodoma, chtërné mieszkałë w Miemcach.
Z Kopenhadżi Mikòla i Talwijo pòpłënãlë parowim òkrãtã do
Szczecëna, jaczi w tim czasu – jak całé Pòmòrzé – słëchało
Niemcóm. W Kòszalënie Finowie chcelë sã dowiedzec, dze bë
jesz mòżna nalézc lëdzy, co bë gôdelë pò kaszëbskù.
„Nicht
nick nie wiedzôł, gôdelë le, że jaczis taczi mieszkają gwës
kòle Stôłpska. Ë to bëła prôwda: we Stôłpskù wiedzelë përznã
wicy. Kôzelë nama pòjachac do Lãbòrga. Kòle Lãbòrga je mòżno
jesz nalézc jich, chòc są baro stôri.
Z Labòrga Mikòla ë Talwijo pòjachelë kòniama do Smôłdzëna.
Tam wëpachtowelë jizbã w gòspòdze kòl kòscoła. Sã gôdało że
we Smôłdzënie nicht nie gôdô pò kaszëbskù, zato we Wialdżi
Gardnie, jakô je czile czilométrów na zôpôd òd Smôłdzëna,
czile starszëch lëdzy – jesz rozmieje gadac w słowiańsczim
jãzëkù. Doznelë sã téż, że nen jãzëk nie nazéwô sã „kaszëbsczi”
le „słowińsczi”.
Finowie zdrëszëlë sã z probòszczã Smôłdzëna. Czej Majla Talwijo
bëła przëznobionô pò wanodze bôtã pò Łebsczim Jezorze, probòszcz
przëniósł ji bùkét róż. Òb chòrosc na pisa do drëszczi: „Dzywny
je nen kaszëbsczi jãzëk. Juse [ji mąż] gôdô, że je to nôgrãdniészi
jãzëk, jaczi znaje”.
„Slovinska sprouka jidze precz” – rzekł jima stôri Michel
Bùtke, jaczégò Finowie nalezlë w Gardnie. Bùtke béł starszi
jak 70 lat, brëdny ë lubił sznaps. Majla Talwijo, jakô bëła
znóną dzejôrką finsczi rësznotë za trzézwòscą, mia cãżczi
czas, bò stôri Bùtke nie chcôł rzec ni jednégò słowa pò słowińskù
nigle nie dostôł pół basa. To prawie Majla mùszała piachti
jic nazôd do Smôłdzëna pò sznaps!
Czej
Bùtke kùreszce zaczął gadac, Mikola notowôł jego słowa, przëcësk,
frazeòlodżiznë. Stôri Bùtke wiedzôł téż, czemù kaszëbizna
na zôpadnym Pòmòrzim ùmierô – pòkôzywôł na flaszã ë gôdôł
„To je prawie to, czemù naj jãzëk dżinie”.
Mikòla ë Talwijo przëjachelë do Gardnë pół stalatégò za pùzno.
W 1850. rokù bëła tuwò òstatnô kaszëbskô mszô òdprôwionô.
Terô kaszëbizna bëła ju le gôdką starków.
Wicy brzadu fińsczi badérowie mielë w Klëczécach. Hénë mielë
nocnik na przãtrze kòle szkólnégò. Òd kùczra we wsë mielë
czëté, że Słowińcowie rozmieją kùcëc, czarzëc. Dokôz za tim
mia bëc to, że kóń w jednym sztóce zatrzimôł sã ë nie chcôł
rëgnąc dali do Klëczéców.
Majla pisze „Klëczéce: nisczé chëcze z dakama z torfù. Rozbité
òkna ë skałë w scanach bëłë naprôwióné sycëną. Wialdżé karna
gãsów chòdzëłë pò òbòrze abò leżałë na piôskù. (…) Na pòlach
je widzec le blós bùlwë. Wszãdze le piôsk, biôłi mòrsczi melk.
Piôskã pòkrëté są òbòrë, dze jigrają półnadżé dzecë; piôsk
téż trzimie rost kwiatów tam dze chtos próbòwôł zakładac ògardk.
Czë czedës tuwò bëła trôwa? (…) Më trafilë wiele lëdzy, co
gôdelë pò słowińskù. Wszëtcë pilë wiele gòrzôłczi ë bëlë brëdny.
Jejich białczi dôwałë nawetka môłim dzecóm sznaps z bùdlë
ë chwôliłë jak dzecë bëlno piłë”. Nie dzywòta, że przejôzd
nazôd do Smôłdzëna Talwijo òpisała pùzni w swòjim pamiãtnikù
jakno „trzézwiącé przińcé nazôd do cywilizacëje”.
Mikòla
ë Talwijo pòjachelë jesz do Pùcka, Jastarnie ë Hélu. W lësce
do dzénnika Pajwalechti (Päivälehti) Majla Talwijo analizëje
miemiecką pòlitikã wedle pòmòrsczich Słowión: „znóny Kùlturkampf
niemiecczi dosygô téż tuwò ë z wialgą dôgą mô starã zszargac
wszëtkò co nie je niemiecczé. (…) Niemcë na Pòmòrzim są brëdny
ë prizë jaczich chcą są zacht wialdżé”.
W Pùckù Mikòla ë Talwijo nie chcelë jic do hénëtnégò Landratu
przedstawic sã, nimò te że wiedzelë że bëlë żdóny. Mëslelë,
że wizyta mòże bëc lëchò òdebrónô przez Kaszëbów.
Z Kaszëbsczi Finowie pòjachelë jesz do Lipska. Hénë Mikòla
pisôł swój dokôz dochtorsczi pòd czerënkã znónégò slawistë
Agùsta Leskéna (Leskien). Z Lipska ny pòjachelë téż na Łużëcë,
dze pòznelë sytuacëją kòle Wendów, to je Łużëcczich Serbów.
Tapani Kärkkäinen
Eero Balk
Autorowie są fińsczima slawistama. Òb wiosnã ë lato szukelë
za szlachama J.J. Mikòlë ë Majlë Talwijo we Smôłdzënie, Wialdżi
Gardnie, Kluczécach, Pùckù ë Jastarni.
zaczątk
|