9 (30) / 2003

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Grobë bëlnëch Kaszëbów - Jak je nalézc?
• Gardë ë wsë w domôcym jãzëkù
• Prawa nôrodnëch miészëznów - dzél 12.
• Center wialdżégò gardu
• Samòrządzëna a Europejskô Ùnijô

Jesz rôz ò òglowim spisënkù

• Kaszëbi w nôrodnëch spisënkach
• Nôrodnosc ë jãzëk:
Czasã piselë, czasã nié...

Nié le Kaszëbë:

• Hùculskô
• Haná = Hanackô
• Kaszëbi w òczach Finów sto lat temù

Kùltura:

• Mùzyka swiata: Kòl sąsadów
• 750 lat òksywsczi parafiji
• Ze Słowôrza Zëchtë
Kaszëbi w òczach Finów sto lat temù

talvio_e_mikkolaÒb lato 1896. rokù kaszëbsczé wsë i miasta wioski miałë leżnosc gòscëc wanożników zeza Bôtu, z Finlandije. Przińdny profesor slawisticzi, Josepi Julius Mikòla (Jooseppi Julius Mikkola) z Uniwersytetu Helsińsczégò, jegò białka, pisôrka Majla Talwijo (Maila Talvio), spãdzëlë czile miesądzów na Kaszëbach. Z jejich pòsôbników, i lëstów wëlôżô cekawi òbrôz Kaszëbów w òczach nordëcczich sąsôdów.
Célã wanodżi profesorów bëło zapòznanié sã z tak zwóną „kaszëbska gwarą”. Réza bëła brzadnô: profesor Mikòla òpùblikòwôł swòje materiałë i wniosczi w serii pùblikacjów Jimperialny Petersbùrsczi Akademii. Pôrã lat pùzni stôł sã pierszim profesorã òddzélu słowiańsczi filologië na Helsińsczim Ùniwersytece.
Majla Talwijo towarzëła chłopowi przë zbiéranim materiału, przëczëniła sã przë tim do rozkòscérzeniô wiédzë ò môłëch słowiańsczëch nôrodach. Napisa czilenôsce lëstów z wanodżi do nôwiãkszëch fińsczich dzénników.
Mikòla i Talwijo przëjachelë na Kaszëbë przez Kòpenhagã, dze pòtkalë sã z slawistama Vilhelmem Thomsenem i Karlem Vernerem, chtërni téż jinteresowelë sã kaszëbsczim jãzëkã. Mikòla zwrócył sã do duńsczëch badérów, bò nie béł w sztãdze zawierzëc miemiecczima badérama. Pòdług niegò òni jesz wcyg dzejalë jak za „Kulturkampf” i bëlë przék słowiańsczima nôrodoma, chtërné mieszkałë w Miemcach.
Z Kopenhadżi Mikòla i Talwijo pòpłënãlë parowim òkrãtã do Szczecëna, jaczi w tim czasu – jak całé Pòmòrzé – słëchało Niemcóm. W Kòszalënie Finowie chcelë sã dowiedzec, dze bë jesz mòżna nalézc lëdzy, co bë gôdelë pò kaszëbskù.
gardno„Nicht nick nie wiedzôł, gôdelë le, że jaczis taczi mieszkają gwës kòle Stôłpska. Ë to bëła prôwda: we Stôłpskù wiedzelë përznã wicy. Kôzelë nama pòjachac do Lãbòrga. Kòle Lãbòrga je mòżno jesz nalézc jich, chòc są baro stôri.
Z Labòrga Mikòla ë Talwijo pòjachelë kòniama do Smôłdzëna. Tam wëpachtowelë jizbã w gòspòdze kòl kòscoła. Sã gôdało że we Smôłdzënie nicht nie gôdô pò kaszëbskù, zato we Wialdżi Gardnie, jakô je czile czilométrów na zôpôd òd Smôłdzëna, czile starszëch lëdzy – jesz rozmieje gadac w słowiańsczim jãzëkù. Doznelë sã téż, że nen jãzëk nie nazéwô sã „kaszëbsczi” le „słowińsczi”.
Finowie zdrëszëlë sã z probòszczã Smôłdzëna. Czej Majla Talwijo bëła przëznobionô pò wanodze bôtã pò Łebsczim Jezorze, probòszcz przëniósł ji bùkét róż. Òb chòrosc na pisa do drëszczi: „Dzywny je nen kaszëbsczi jãzëk. Juse [ji mąż] gôdô, że je to nôgrãdniészi jãzëk, jaczi znaje”.
„Slovinska sprouka jidze precz” – rzekł jima stôri Michel Bùtke, jaczégò Finowie nalezlë w Gardnie. Bùtke béł starszi jak 70 lat, brëdny ë lubił sznaps. Majla Talwijo, jakô bëła znóną dzejôrką finsczi rësznotë za trzézwòscą, mia cãżczi czas, bò stôri Bùtke nie chcôł rzec ni jednégò słowa pò słowińskù nigle nie dostôł pół basa. To prawie Majla mùszała piachti jic nazôd do Smôłdzëna pò sznaps!

gardna_wielkaCzej Bùtke kùreszce zaczął gadac, Mikola notowôł jego słowa, przëcësk, frazeòlodżiznë. Stôri Bùtke wiedzôł téż, czemù kaszëbizna na zôpadnym Pòmòrzim ùmierô – pòkôzywôł na flaszã ë gôdôł „To je prawie to, czemù naj jãzëk dżinie”.
Mikòla ë Talwijo przëjachelë do Gardnë pół stalatégò za pùzno. W 1850. rokù bëła tuwò òstatnô kaszëbskô mszô òdprôwionô. Terô kaszëbizna bëła ju le gôdką starków.
Wicy brzadu fińsczi badérowie mielë w Klëczécach. Hénë mielë nocnik na przãtrze kòle szkólnégò. Òd kùczra we wsë mielë czëté, że Słowińcowie rozmieją kùcëc, czarzëc. Dokôz za tim mia bëc to, że kóń w jednym sztóce zatrzimôł sã ë nie chcôł rëgnąc dali do Klëczéców.
Majla pisze „Klëczéce: nisczé chëcze z dakama z torfù. Rozbité òkna ë skałë w scanach bëłë naprôwióné sycëną. Wialdżé karna gãsów chòdzëłë pò òbòrze abò leżałë na piôskù. (…) Na pòlach je widzec le blós bùlwë. Wszãdze le piôsk, biôłi mòrsczi melk. Piôskã pòkrëté są òbòrë, dze jigrają półnadżé dzecë; piôsk téż trzimie rost kwiatów tam dze chtos próbòwôł zakładac ògardk. Czë czedës tuwò bëła trôwa? (…) Më trafilë wiele lëdzy, co gôdelë pò słowińskù. Wszëtcë pilë wiele gòrzôłczi ë bëlë brëdny. Jejich białczi dôwałë nawetka môłim dzecóm sznaps z bùdlë ë chwôliłë jak dzecë bëlno piłë”. Nie dzywòta, że przejôzd nazôd do Smôłdzëna Talwijo òpisała pùzni w swòjim pamiãtnikù jakno „trzézwiącé przińcé nazôd do cywilizacëje”.
smoldzinoMikòla ë Talwijo pòjachelë jesz do Pùcka, Jastarnie ë Hélu. W lësce do dzénnika Pajwalechti (Päivälehti) Majla Talwijo analizëje miemiecką pòlitikã wedle pòmòrsczich Słowión: „znóny Kùlturkampf niemiecczi dosygô téż tuwò ë z wialgą dôgą mô starã zszargac wszëtkò co nie je niemiecczé. (…) Niemcë na Pòmòrzim są brëdny ë prizë jaczich chcą są zacht wialdżé”.
W Pùckù Mikòla ë Talwijo nie chcelë jic do hénëtnégò Landratu przedstawic sã, nimò te że wiedzelë że bëlë żdóny. Mëslelë, że wizyta mòże bëc lëchò òdebrónô przez Kaszëbów.
Z Kaszëbsczi Finowie pòjachelë jesz do Lipska. Hénë Mikòla pisôł swój dokôz dochtorsczi pòd czerënkã znónégò slawistë Agùsta Leskéna (Leskien). Z Lipska ny pòjachelë téż na Łużëcë, dze pòznelë sytuacëją kòle Wendów, to je Łużëcczich Serbów.
Tapani Kärkkäinen
Eero Balk

Autorowie są fińsczima slawistama. Òb wiosnã ë lato szukelë za szlachama J.J. Mikòlë ë Majlë Talwijo we Smôłdzënie, Wialdżi Gardnie, Kluczécach, Pùckù ë Jastarni.

zaczątk 


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?

Napiszë do naju!