 |
| Haná = Hanackô |
 Co
je to Haná? Haná je serce mòrawsczi zemi, szerokô dolëzna, zatchłô
górama z wszetczich strón. Z gór na północë wëpłiwô rzéka Òdra
i z walasczégò kraju na wschòdze ceknie rzéka Bečva. Haná dosta
swòje miono òd prądu Hané, jakô wpłiwô do Mòrawë na pôłnim.
Keltsczé słowo Ganna znaczi kamienną zemiã, ale mòrawskô Haná
ùrodzajnô, wiater szëmi we złotich kłosach jãczmienia, w jaczich
sã przed dôwnyma wiekama ùrodzył wënëkóny królewicz z Chropyně
Ječmínek. Nen wrócy, jakno król mòrawsczi zemi czej mdze na
Hané nôgòrzi. Haná je słodką zemią, jakô dôwô lëdzóm cëkrową
rąklã, z jaczi sã w fabrikach, co sá kòle pòlów, warzi cëczer.
Hanacczé wsë są wiôldżé, pełné gbùrstów. Gbùrstwa, jaczé nie
mają tënkù, ale bùsznią sã czerwònyma cegłama, chcą pòkazac,
że są bògaté.
 Tradicyjną
stolëcą Hanaków je gard Òłomùńc (han. Holomóc). Sedzba mòrawsczégò
arcëbiskùpa je wiôlgô wnetka jak Stôłpsk. Òłomùńc nalézemë w
spisënkù UNESCO ë je to bez wątpieniô pò Pradze gard z nôwikszim
numrã zôbëtków w Czesczi Repùblice. Nawetka tësąc lat temù rządzył
stądka ksyżëc z dinastjë Przemëslëdów ë jesz do 17. stalatégò
béł nen gard stolëcą Mòrawë. Tuwò òstôł zabiti òstatni Przemëslid
Wacłôw III., co béł téż nominalnym panã Pòmòrzégò. Mònumentalné
gòticczé kòscołë ë bùszné pałacë ë klôsztorë przëbôcziwają nama
sławã tégò gardu. Niedalek òd niegò sã dwigô Swiãti
Kòpc (Svatý Kopeček), skądka na hanacczé łączi ë pòla zdrzi
ògromny klôsztor.
Z jinszëch hanacczëch gardów nie mòżemë zabëc ò historicznym
gardze Kroměří�/Kromierzéż, jaczi mòżeme pòrownac (żlë jidze
ò wiôlgòsc) z Kòscérzną, przemësłowim Přerov/Przerowie ë jednim
z nôwôżniészëch hanacczich kùlturnych centrów - Prostějov/Proscejowie
(han. Prostijov). Ne gardë są wiôldżé mést jakno Wejrowò. Cekawy
je pałac we wsë Čechy pòd hanacczim Mòntblankã - Kosířã (443
m). W nym pałacu môlowich hrabiaąt długò robił widzałi czesczi
malôrz Josef Mánes, aùtor "Słowiańsczi epòpeji", jaczi
téż namalowôł wiele òbrôzków z hanacczéma témama (Hanackô swadzba).
Jinszi pałac, co do wòjnë słëchôł Liechtensteinóm nalezc jidze
w Plumlowie razã z wòdną zapòrą.
 Króm
lëdowi architekturë je dlô Hané tipiczny téż bògati ë òridżinalny
strój ë główno dialecht, jaczémù nie felëje dosebnych kaszëbsczich
znanków (jak pò kaszëbskù sztërë, rëbë, bëlë- ny gôdają: sztere,
rebe, bele – a je to rzekłé dejade zatchło). Je gwësno szkòda,
że dzys nie je tak letkò nalezc kògòs, chto bë gôdôł czësto
pò hanackù, w gardsczé gwarze sã zachòwa le czile tipiczno mòrawsczich
cech. Haná je znajomô z nôrodnych piesni ë naturalno z lëteraturë.
Mòżnô so przeczëtac wiele romanów, pòwiostków ë wiérztów nie
le w czesczi lëtaracczi mòwie (J. Spáčil, Karel Křen, F. Procházka),
ale téż pò hanackù. Proscejowsczi dochtor ë pòlitik Ondřej Přikryl
(1862-1936) nôpisôł fùl spiéwów ë wiérztów w hanacczi gwarze
(napr. Hanácky pěsničke) ë je aùtorã téz czile pòwióstk. Znóną
hanacką pòstacëją je Stréček Křópal (V. �indler, aktór brniensczégò
téatru w 30-latach) ë jegò plkačke (òpòwiôstczi), hùmoristiczné
przigòdë z żëcégò. Dosebné pòwiôstczi (napr. Veselá Haná) ë
wiérztë stwòrził Alois Procházka (*1902). Hanacczi spiewôk Josef
Vaca (1904-1967) nama òstawił téż zbiórk swòjich wiérztów (Z
Hané). Ze znajomëch czesczich pòétów, jaczé mają jaczis stosënk
do Hané mòżemë wprowadzëc Jiřího Wokera, co sã ùrodzył w Proscejowie
ë sląsczégò barda Petra Bezruče, jaczi dłëdżé lata mieszkôł
w Kòstelcu na Hané.
Haná je krajã stôrich tradicëjów ë cekawich môlów dlô turistów.
Szkòda, że w òstatnim cządze lëdowô kùltura ë gwara perznã
sã gùbi, młodëch ju tak nie cekawi kùlturą jich starków -
ë ti nie mdą żëc wieczno... Czej zgùbimë regionalną bògatosc,
kòl naju òstónie le blós jaczis ùniwersalny, czamny swiat.
V. Knoll
zaczątk
|
|
| 
Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…
żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?
Napiszë do naju!
|
|
|
