Czej zdrzimë na historją rozmajitëch (wikszëch ë miészëch) gardów, widzymë, że czãsto zôczątk jima dałë sedzbë ksyżëców abò wszelejaczich urzãdowników ksyżëcowëch, czë téż królewsczich. Wkół sedzbów tëch robiłë sã òsadë, w jaczich mieszkelë lëdze, co zajimelë sã wszelejaczima robòtama ë w nen ôrt (w jaczims tam ùproscenim) wësztôłcôł sã dzél dzysészich miastów. Zdôrzô sã czasã, że môle, co òb jaczis czas bëłë baro wôżné dlô swòjé òbéńdë, pózni biédniałë. Na przëmiôr w Wiôldżi Pòlsce miastama òstałë Pòznań ë Gniezno. Nie rozwinął sã zôs w pózniszich czasach, dosc wôżny w kraju pierszich Piastów, Giecz. Przëmiarë czegòs taczégò mòżemë nalézc téż ë na Kaszëbach. Przenôlegô do nëch midzë jinszima wies Biôłogarda kòle Lãbòrga, jaczi pòswiãcóny je nen dokôzk.
Biôłogarda leżi kòl 15 kilométrów na nordã ë zôpôd òd Lãbòrga. We wczasnym cządze strzédnëch wieków bëła òna nôwôżnijszim urzãdownym ë gòspòdarzczim òstrzódkã dzysészi lãbòrsczi zemi. Mia tam swój plac kasztelanijô, chterny greńcama bëłë: òd nordë ë zôpôdu Bôłt ë dólny biég rzéczi Łebë; òd półnia ë wschòdu dolëznë górny Łupawë ë Redë; òd stronë nordë ë wschòdu greńcą białogardzczi kasztelanijë bëła dolëzna rzéczi Piôsznicë wespół z Żarnowiecczim Jezorã. W 13. stolatim białogardzkô òbéńda bëła jednym z dzélów, na jaczé òstało pòdzelóné w tim czasu Gduńsczé Pòmòrzé. W gardze henëtnym rządzëł midze jinszima młodszi bracyna znónégò gduńsczégò ksyżëca Swiãtopełka, Ratybor.
Biôłogardzczi gard béł wiôldżi mni wiãcy na hektar ë zmòcniony fortifikacëjama, jaczi òstałë zbudowóné w latach 1242-1248. W historicznëch zdrzódłach mòżno je nalézc dosc tëli mionów rozmajitëch urzãdowników zemsczich ë dwòrzczich, co òb nen czas miele tam swòjã sedzbã. Gard leżôł na hańdlowim szlachù, niedalek òd mòrza ë dzãka temu mógł sã rozwijac. Òsoblewie wôżnyma dzélama gòspòdarzeniô białogardzczi òbéńdë bëłë tedë żeglowanié ë rëbaczenié (mòrzczé ë rzéczné). Równak rozwij nen skuńczëł sã w pierszi pòłowie 14. stalatégò, czej Biôłogarda, wespół z całim Gduńsczim Pòmòrzim nalazła sã pòd przédnictwã Krzëżacczégò Zôkònu. Òsta òna tedë zniszczonô (chòc nie wiemë dzysô, w jaczich leżnoscach to sã stało) ë òprzesta przenôleżec do wôżnëch òstrzódków gòspòdarzczich ë urzãdownëch Pòmòrzégò. W pòłowie 14. stolatégò wëstãpiwô òna ju jakno wies, wikszé zôs znaczenié zaczãłë miec òd tegò czasu założóné przez Krzëżôków miasta: Lãbòrg ë Łeba. Dzysô pò umòcnieniach białogardzczégò zómkòwiszcza nie òstało za wiele. Blós usztôłcenié môlu pòkôzywô nama, dze stôł nen, tak wôżny tedë, gard.

Fòrmellów Słôwk

zaczątk