Pôrã tekstów ò tobace, tobacznikach ë tobaczérach
Czas tobaczi
Gromicznik. Buten je szaro, mòkro, są resztczi sniega ë wiôlgô
czaprowina. Mòkrosc. Pò prostu jedna wiôlgô szarô mòkrosc.
Jo. Mòkrosc je wszãdze. Mòkrosc je na zemi ë w zemi, je w
lefce, kapie z daków, z drzewów, mżë z nieba. W tim czasu
mòkroscë lëdze są jak całi swiat – smãtni, zmarszczałi, zaspóny
ë colemało mòkrosc (znôw òna!) z nich lecy. Knërą (rozmieje
sã).
Na nen czas smãtwë ë chòroscë je dejade jedno jedurné lekarztwò
– tobaka. Gôdają, że tobaka je dobrô na wszëtkò. Ë mają recht,
bò tobaka nawetka sprôwdzô sã w gromiczniku. Je lekarztwã
na bëcé zaspónym, na zmarszczałosc, smãtwã ë nawetka mòkrosc
(czë lepi bë rzec – ji dzél)! Bò doch sã wie, że jak so taczi
zaspóny zażëje, to mù sã òd razu we łbie rozwidni, a téż ë
chãcë do żëcégò ë robòtë dostónie. Tak jak zmarszczałi, chtëren
do tegò jesz kraftu a lepszégò drigù nabierze. Tak to tedë
tobaka radzy so z zaspałoscą ë zmarszczałoscą. Ze smãtwą radzy
so jesz lepi. Smãtwa priskò jak mëdlany bąbòl, ë wiesołi smiech
sã robi, jak so chto zażëje, a łzë mù pòlecą, abò jak pôrsknie
na głos, a feste. Lëdze zdrowia żëczą, no ë je w karnie wieseli
(w samòcë téż, ale nicht tam zdrowia nie żëczë…). Òchò! A
nôwieseli to je... jak chto tobaką pôrsknie, że mù z knërë
„gil“ wëlëcy. Smãtwa téż priskô, jak so chto przë zażëwanim
pòd knërą „hitlera“ zrobi (to je tobaką ùsmarëje). Smiechù
tedë je wiele, a òsoblewie, jak rzecz sã dzeje w tak zwónym
pùlicznym môlu.
Z mòklezną za to je tak. W gromicznikù, jak wszëscë wiedzą,
wnetka kòżdi mô sapkã. Dejde nie wszëscë wiedzą (bò w jinszim
razu tak bë nie òblegalë tich aptéków), że na sznëpã téż nôlepszô
je tobaka! Doch sygnie leno zażëc, a tobaka knérã przeczëszczy,
że aż miło. Mòżno sã pò tim òłówk włożëc, a dońsc nim wnetka
do sami gardzelë. A propòs gardzelë. Gardzel téż w gromicznikù
mòże (ë czãsto je) bëc chòré, bòlącé. Ë na to je rada. Trza
leno mòcno bez nos tobaka wcygnąc. Ë to wszëtkò. Tobaka zrobi
swòje. A téż ë bez pòmòcë wëlezë - abò gãba, abò rzëcą. Nôlepi
żażëwac przed jedzenim, bò tobaka gôrdzel dlô môltëchù òdsztopô.
Jeżlë chcemë bë tobaka nama wëlażëła gãbą, zażëwanié przed
jedzeniém mô ò wiele wiãkszi sens, bò tobaka, jak bãdze sã
z gôrdzelë copac, to niedosc tëlé że slënë nabierze, to jesz
jedzenié doprawi. A jeżlë to mô òna rzëcą wińsc to téż dobrze,
bò flaczi òdkaży (no bò jaczi soliter bë taczégò Red Bulla
strzëmôł?!).
Jo jo, tobaka je dobro. Na wszëtkò. Nawetka na nudã ë głëpòtã,
bò jakbë chto bë miôł z nudów głëpòtë pisac, niech so lepi
pôlc w zatobaczoną knërã wsadzy ë „kòpalniã“ rëszë. Wieleż
dzywnoscë mòżno stamtadka wëgrzebac.
Wejle, czëjã, że tobaka mie w knérze zaschëchô...
Jôbard
zaczątk
Diôchelsczé zele
Rôz szedł so chłop greńcama pòlów, a wnim ùzdrzôł jedno pòle
pòrosłe dzywną roscëną. Pòdszedł bliży, zdrzôł, a dzywił sã,
bò pierszi rôz w żëcym cos taczégò widzôł. Ani sã nie òbezdrzôł,
jak diôcheł przë nim stanął.
-Głëpi jes ë głëpi òstóniesz – rzekł pùrtk
Chłop nick nie rzekł, a wzął sã ë szedł dali.
-Głëpi jes ë głëpi òstoniesz. – pòwtórził pùrtk ë dodôł –
Mòżesz miec to pòle, a nie chcesz.
Chłop szedł dalé.
-Ale z cebie straszek! ùcekôj, ùcekôj! Zajk, zajk!
Chłop sã zarzémôł.
-Głëpi jes ë głëpi òstóniesz – znôw pòwtórzył pùrtk.
-Czemù to wcyg wkół gôdôsz? – zapëtôł chłop
-Bò jes głëpi pò wiele razë. Ë do tegò nie wiesz, co to tu
roscë. Ë nigdë nie òdgódniesz!
-Nie?
-Nie. Na zycher. Zawiatujmë sã!
-Ò co?
-No pòwiedzmë, że… – tu diôcheł wezdrził ùwôżno na chłopa
– jeżlë òdgódniesz, co tu rosce, pòle bãdze twòje. A jeżlë
nie òdgôdniesz... dôsz mie swòjã dësza.
Chłop bez zastanowieniô zgòdzył sã. ùchwalëlë, że pòtkają
sã za trzë dni.
Czëdë chłop ju szedł dodóm, dopiérze pòjął, co òn za wiatënk
przëjął. Zmôrtwił sã, no ale cëż, wiatënk to wiatënk, nie
jidze sã wëcopac. A już òsoblëwie z wiatënkã z pùrtkã.
W dodomù białka widza, że chłop je jaczis nieswój. Pëta gò
rôz, drëdżi, ale nen nick nie chcôł gôdac. ùsôdł so le ë sedzôł
a cãżkò wzdichôł. Minął jeden dzéń, drëdżi dzéń. Béł corôz
barżi zamëszlony, stôł sã téż nerwës. W kùńcu, pòd wieczor,
białka nie wëtrzema ë zaczana prosëc:
-Wezkôj mie chłopie rzekni, co cë je, bò jô na ten twój jiscënk
zdrzec ni mògã.
Chłop weschnął mòcni ë òpòwiedzôł ji ò wiatënkù.
-Òj të głëpasu! Jak të żes mógł sã z pùrtkã wiatowac? - rzekła
ë zamëszlëła sã.
Pò sztócë rozesmiała sã. Chłop na nią przëzdrził uwôżno, a
ta nick nie rzekła, le rozblokła sã, wlazła w beczkã smòłë,
po tim òbsëpa sã pierzã ë wëszła z chëczë. Sztót pózni ju
chòdzeła pò pòlu diôchła, macha rãkama, czëprała nogama a
gdôkała. Wnim pùrtk stanął na pòlu.
-A kysz, ptôchù przëbrzidły! - zaczął ją przeganiac - Biéj
mie tu z mòji tobaczi.
Le białka ùczuła, co chcała, a szła stamtądka dodóm. W jizbie
chłopù wszëtkò òpòwiedza ë tak chłop wiatënk dobéł ë diôchła
pòle dostôł. A jak tobaka ùrosła, a chłop pòznôł sã na ji
dobroctwie, to ju niewiele dërowało, a wnet kòżdi Kaszëba
chòc skrôwk pòla nią òbséwôł. Ë tak to bëło z tobaką na Kaszëbach.
Stôrą tą kaszëbską pòwiôstkã, gdzes ùczutą, czë przeczëtaną
znôw na nowò òpòwiedzôł Jôbard
zaczątk
Jak stari Krãcëszk swòjã białkã ratowôł
Szedł stari Krãcëszk ze swòją białką przez topiele. Narôz
białka zawrzeszczała „juch” i głową prosto w rzãsã wpadła.
Chłop pòdskòcził do nié, schwôcył jã za szpérë i do pòłowë
wëcygnął. Dalé òn ni mógł, bò sã zmãcził. Tak òn rzekł sóm
do se: „No terô jô móm do połowë jã wëcygniãti, terô chcemë
le sobie zażëc”. Nôprzód òn wëcygnął sznëpelduk , wëczëszcził
sobie nos, wcygnął tobakã w jednã dzurkã i drëgą, òdsapnął,
a tej rzekł: „Në, białkò, terô le dalé”. Ale białka ju bëła
utopionô. Chłop sztót pòstojôł, a tej rzekł sóm do se: „Pëskati
diôbeł to béł, ale bez nié bãdze mie lëchò”.
SGK, t. V, s. 369, hasło: topiel, topiele
zaczątk
Jak Feliks tobakã kùpòwôł
Ùja Feliks dowiedzôł so, że w Miesce1 dwie białczi mielą
tobakã do (!) chłopów. Tak òn so wzął i jachôł. Przeszedł
òn do nich, a rzekł: Zrobita mie tobaczi, ale bëlną”. „A czim
òna mô bë zakropionô? Sokã slëwòwim, koniakã, rumã, miątką,
czë czëm jinim? Mô òna bëc përznã przëpôlonô, czë bez przëpôlenégò”?
Ùja Feliks rzekł na to: „Wszëtkò jedno, czim wa jã zakropita,
bëlebë òna szmaka. Në, kò té dobrze – rzekłë babë, sadnice
le so tu za tã zasłonã, a za dzesãc minut tobaka bãdze. Tak
òn sedzy a żdże. Czuł òn jednak, że babë miedzë sobą cos szeptają.
Tak òn zaczął przez rësëna jima so przezerac. Białczi tobaka
zmielëłë, jak sã przënalégô, a té jedna z nich sadła na kachelnica
i zaczãna sikac w tą tobakã i rzekła: To temù strëchòwi w
ta knéra sprawi. „Fùj, fùj, cëż wa babiszcza robita?! – zawrzeszczôł
ùja Feliks. Òne sã ùrzasłë, a za sztót jedna z nich so òdezwała:
Kò wë rzeklë, że wszëtkò jedno, czim më ja zaprawimë, bëlebë
òna szmaka, a taczi tobaczi nicht nie mdze miôł.
1 Jidze ò Wejrowò (za SGK, s. 359)
SGK, t. V, s. 359, hasło: tobaka
zaczątk
Tobaczny zwëk
- Tobacznik nôprzód sóm zażëje, a tej daje jinszim do żażëcô.
Przez to tobacznik chce pokazac, że òn mô i dobré serce
i dobrą tobakã
Tobaczné prôwdë
- Tobaka daje mòc. Czej chłopi ni mògą czegò pòradzëc, tej
òni nôprzód zażëją
- Czej białka nauczi sã tobaczëc, to òna je wikszą tobacznicą
òd tobacznika
Tobaczné przësłowia
- Jem najadłi ë napiti, ale mùszi bëc nos przebiti
- Czej chłop sã najé i napije, a nie zażëje, to nic nie
znaczi
- Chto pôli, diôbła chwôli, a chto zażiwô, Bòga wspòminô
Tobaczné òpòwiostczi
- Czej chłop z dãba spôdł, tej òn nôprzód wëjął różk, a
tej dopiérze wstôł
- Czej rôz jeden Kaszëba béł w piekle, i tam zażił, to òn
tak głosno kichnął, że wszëscë pùrtcë zaczãlë lińcuchami
grochòtac òd strachù
Wszëtkò z SGK. Welowôł Jôbard
zaczątk
Tobaczéra
Jakùz zrobic tobaczérã?
Ha, to nie je tak letkò jak sã mëszli. To je nawetkã, dlô
niechtërnëch, wiele gòrszô sprawa jak mëszlenié.
Pierszim krokã przë robieniém roga, je dobëcé negò roga. Mùszimë
jic na jachtã… jachtã na knadżi. Mòże to bëc blós jednô knaga,
ale lepi sã jachtëje na wiôldżé karno – rëchli tedë jidze
jakąs ùpòlowac. Jachta nie je letkô. Nót je òpasowac, abë
nie złapac prawie ti z priszczëcą na gãbie, abò ti òbarchniałi
òd BSE. Z taczich krów różk mòże bdze nawetka dobri, le na
tobaka bądze dôwa za wiôldżi szmërgel w łepie. A te jesz człowiek
mòże blekac, abò mùczkac, abò rikac, abò… mëszlec, że je knagą,
ë mlékò zaczic dawac, co kòl chłopa nie je letkò…
Jak ju ùjachtarzimë na knagã, te mùs je odcyc ji rodżi. Ë
tuwò mómë problem z ekòlogama. Ti prawie nie chcą żebë knadżi
bez rogów pò łące paradowałë. Wedle nëch lëchò to wëzdrzi.
Nót je tedë kùpic z òdpùstë taczé plastikòwé rodżi, co sã
swiecą, a przëprawic krowie na głowie miast nëch prôwdzëwëch.
Ekòlodzë nie bda mielë sã czegò czepiac, a knadżi bdą fejn
wëzdrzëc. A fligrë bądą wiedzelë, dze mają lądowac.
Ne jo, rodżi ju mómë. Terô mòżemë so sadnąc ë spòkójno zrobic
różk. Nôprzód mùszimë rodżi we wòdze z bùlwòwima skórama wëwarzëc,
bë no miãskò, co tak ù spódkù zwisô, òdpadło. Pòtemù mòżemë
je zjesc na pôłenkò. Jo! Czedë róg zrobi sã ju mitczi, te
nót je wëcygnąc z niegò kòstkã, co tam jegò bënë je, a z ti
prawie mòżna zupã ùwarzëc. Jak ju to wëcygniemë, te mòżemë
robic dali. Gòrący róg wbijamë na klin. “Klina jaczégò” lepi
nie ùżëwac – drzewiany je nôlepszi. Czedë ju wbijemë, te prosczimë
jegò w madle, abë zrobił sã plaskati. Plaskati róg je nôbëlniészi,
bò fejn mieszczi sã w paji ë w taszi. Terô mòżemë so jic na
piwò, bò nôsz różk bez całi tidzéń mùszi sã czësto sóm plaskati
robic.
Pò tidzéniu, jak mómë nó to dosc kraftë, wëcygómë plaskatégò
roga z madla. W dzubkù mùs je wëwiercëc dzurkã, bë tobakã
mògła so fejn na rãkã sëpac.
Pòtemù nôlepi so sadnac na stółk ë fejn roga papiórã szlifòwac.
Tak bez trzë dni rãczno… a masziną trzëdzescë minut. Trza
le òpasowac, bë całégò nie zeszlifòwac. Czedë ju wëszlifùjemë,
te nôstãpné je pòlerowanié pòlersczim wiksã, bë nôsz różk
swiécëł sã jak bùli jaje.
Jak ju sã swiécy to znaczi, że je dobri do tobaczi.
Aha, jesz nót je zrobic denkò na spódkù różka. Denkò robimë
ze sztëczka roga ë sztëczka drzéwa. Ë tuwò mùszimë zôs jic
na jachtã na łąkã, a te zarô w las na pachtã pò drzéwò.
Në jo, jak ju zrobimë zamkniãcé, te mòżemë wsëpac w róg tobakã,
ë zażëwac kùli le sã dô… Le tuwò zôs je jiwer, bò dobra tobakã
mùszimë sami so zasadzëc, pòdlewac, pielëc, wëżniwic, ùsztaplowac,
sfermentowac, wësëszëc, pòcyc, chłądë przepôlëc, w donicë
ùkracëc, szpirtã òbònic, przesytkòwac, w różk wsëpac… a to
ju za wiele kòsztô robòtë!
Dlôte, nôlepi jic do krómù, ë kùpic so fejn różk z bëlną tobaką,
co tam bënë jegò je…
Skògòla
zaczątk
Ò tobacznikù i żgaji
Rôz sã tobacznik ze żgają wzalë za łbë, ale tobacznik òkazôł
sã pewniészi. Żgaja wëcignął nóż, a tobaczńik różk. Nigle
żgaja sã òbezdrzôł, tej tobacznik nasëpôł mù w slépie tobaczi,
a jesz różkã wsadzył mù òkùlôrë na òczë, a tej zażił i szedł
spòkòjno dodóm. I bëło pò wòjnie. Nie na darmo tobacznicë
sã bùsznią, że tobaka je nade wszëstkò i dlô zdrowia i spokoju.
1 Nen, co w biôtkach ùżiwô noża (za SGK, t. VI, s. 295)
SGK, t. VI, s. 295, hasło: żgaja1
zaczątk |