Drëdżi part, to czas szëkaniô so môlu we swiece.

Bëlë Majkòwsczi ë zrzeszińcë, ti, chterny chcele nalezc môl dlô Kaszëbów nie we skansenie le we codzennim żëcym. Ti chterny zakłôdalë pismiona, organizacëje. Chterny nie leno pisalë ò ùszłoce, le mielë starã ò twòrzenié kaszëbsczégò swiata. Tedë më sã nôùczëlë spółdzejac. Terô nadchòdzy trzecy part naju rësznotë, chternégò miono je òdroda. To je czas we chternym mùszimë so mòcno i głosno pòwiedzec:

Nie bòjmë sã słowa „autonomijô”.

Jeżlë czëjącë słowo “autonomijô” mëszlisz ò terrorizmie, to ni môsz prôwdë. Widzôł të terroristów na Krimie, w Bawarii czë jinszëch landach miemiecczich czë we Szwajcarëji w kantónach? A to są wszëtko autonomiczné òbéńdë, autonomiczné kraje.

Czë autonomijô to je cos złégo? Czë pòjuga to grzéch? Czë je to grzéchã, że chcemë sami decë- dowac ò naju zemi? Czë to je dzywné, że chcemë gadac pò kaszëbskù w sądze, ùrzãdach, szkòłach?

Są tacy, co gôdają, że nama nie je nót tego. Wikszi bzdë jô nie czuł. To je tak, jak jidącë do krómu, môsz taleńta, i widzysz, że na zemi leżi jesz jeden. Wezniesz go czë òstawisz? Òdpòwiédz Të, chteren terô czëtôsz, jak je lepi: miec jednégò czë miec dwa? Ti, chterny gôdają, że nama nie je nót autonomiji, chcą miec le jednégo. Jima sygnie. Le mie sã widzy, że możemë wëcygnąc rakã i miec dwa.

Mómë ju czilë tëch taleńtów: pôra szkół, Zrzeszenié, pismiona, audi-cëje w radio, Rodną zemia... Chce-më miec wiãcy? Mùszimë le wë- cygnąc rãkã.

Òd dwùch lat jezdzy bana “Norda do pôłniô”- “Pôłnié do nordë”. Ob zéńdzenié w Chòjnicach czë w Élu, lëdze so przëbôczëlë, że rozmieją gadac po kaszëbskù, chòc wiele z nych codzéń nie gôdają, lëdze przëbôczëlë so że jesmë jednim nôroda. Jô czuł taczé głosë: “Tu sa nie gôdô pò pòlskù...”, “Jô nigdë nie wiedzôł, że naju je tak wiele!”, czédë banowi pòwiedzôł cos do lëdzy pò pòlskù, wszëtcë pòzdrzelë na niégò ze zdzëwienim, chtos rzekł “A të nie rozmiesz gadac pò kaszëbskù? Przëbôczë so dze të jes!”. Òdeckło sã czëcé naju jednotë! Mòżemë terô jisc dali.

Cëż je nót terô?

Mie sã widzy, że nôwôżniejszô je szkołowizna. Żebë, na zaczątk we kożdi szkole na Pòmòrzim béł jãzëk kaszëbsczi, to bë ju bëło richtig. Żebë lëdze moglë sã gò ùczëc, nawetka jakò cëzégò jãzëka. Czemù? Żebë wszëtcë, chterny kùńczą szkoła rozmielë po kaszëbskù. Na to nóm je nót wiele lat, przënômni 10.

Drëgô zacha, to są symbole. Miono najégò wòjewództwa, grif w herbie... To sã dô zrobic chùtkò. Zjednoczenié całégo Pòmòrzégò, naju séjm pòmòrsczi, chteren mòże stanowic prawò... na to mùszimé pòżdac jesz pôrã lat.

Trzecô zacha, to kaszëbsczé pismiono. Më mómë dzysô pismiona ò Kaszëbach, le ni mómë pismiona pò kaszëbskù. I tegò je nót.

Jesz jedno, czegò félëje, to fanë. Le w Kartëzach na ùrzãdze wisy ka- szëbskô stanica. Na “Blewiązce” (Élsczi Kòse) przed wieloma chëczama téż. Czéjbë wisałë wszadze - na chëczach, ùrzãdach itd, bëło bë òd razu widzec, że tu są Kaszëbë.

A czemù ni mòżemë téż we krómach pisac ë gadac po kaszëbskù? Bëło bë to dlô nas znakã, że włôscëcél je Kaszëba, a dlô turistów bëła bë to téż atrakcëjô.

A cëż jô, zwëkłi człowiek, móga zrobic?

Jô mógã ò tim terô gadac, co më zwëkłi lëdze mómë do robieniô. To nie je mòżlëwé, żebë jeden człowiek òdmienił swiat. Ale mòżemë gò òdmienic, jeżle bądzemë dzejac raza. Mùszimë cygnąc dali to, co òstało nazwóné “prôca ù pòdstôw”. Mùszimë më wszëtcë ò tim sobie wiedno mòwic. To je prosté: na zaczątk, czédë weńdzesz do krómu, pòwiédz: “Pòchwôlony” abò “Dzéń dobri” (a nié jacziés tam: “dzień dobry”). Zapëtéj: “Dlôcze u waju na krómie ni ma naklejczi z grifã?” Wezkôj so taką naklejka na auto. (Jeżle nie wiész skądka, zadzwoni do naju Redakcëji.) Pò ti naklejce bãdzesz widzec chto dzejô razã z tobą. Jidz głosowac do sejmu, senatu, sejmikù na Kaszëbów. Sã gôdô: zrzeszónëch naju nicht nie złómie. To je swiatô prôwda! Mùszimë so trzëmac razã ë razã jisc wprzód.

Paweł Kąsk

zaczątk