Jak dalek sygnąc w dzeje swiata, westąpiwałë w pismieniznie historiczny różné pòzdrzatczi na historiją. Tak sã prawie skłôdô, że historijô, jako ùczba hùmanistnô, zakłôdô, że je mòżlëwota corôz to jinszégò jinterpretowaniô tich samëch zdarzeniów. W tim artiklu, chtërny nie mô bùsznotë, abë gò nazëwac dokôzã ùczbòwim, chcemë ukôzac rolã Pòmòrzégò w dzejach Pòlsczi wczasnostrzédnowieczny ë to, w jaczim dzélu bëło òno sparłãczoné z résztą piastowsczi Pòlsczi. Tekst nen skłôdac sã bãdze z dwóch dzélów; piérszi òpowiôdô ò czasu òd drëdżi pòłwë X wiekù do 1138 rokù, drëdżi zôs ò czasu òd 1138 r. do 1308 r.

Chcemë le zaczic mòże òd załóżcë chrzescëjańsczégò państwa pòlsczégò, Mieszka I. Jako pòdstawa do pòzdrzatkù ò krajowi przënôleżnocë Pòmòrzégò (ë to nie blós Gduńsczégò) do monarchie piastowsczi w tim czasu miałë służëc wegróny biôtczi Mieszka I z Wieletama ë Niemcama. Przejimô sã, że Pòmòrzé przënôlégało ju wierã do monarchie Mieszka I, z drëdżi jednak stronë przëznôwô sã, że òpisanié grańców państwa pòlsczégò, jaczi westãpiwô w dokumence znónym pòd mionã Dagome Iudex (òstół òn westôwióny przez Mieszka I, jégò drëgą białkã, Òdã, ë sënów: Mieszka ë Lamberta na pòczątkù lat dzewiãcdzesątëch X wiekù), przedstôwiô te greńce dosc niejasno. Òglowò przejimô sã jednak, że Pòmòrzé Zôchòdné òstało sparłãczóné z państwã Mieszka I gdzes w latach 967 – 972, Pòmòrzé Gduńsczi zôs ju przódë do niegò przënôlegało.

Co sã tikô pierszégò króla Pòlsczi, Bòlesława Chrobrégò, to na zéńdzenim, jaczi òdbëło sã w tesãcznym rokù w Gnieznie midzë nim a cezerã niemiecczim, Òttonã III, pòwstała diecezëjô w Kòłobrzégù, co pòcwierdzywô to, że Pòmòrzé przënôlegało, tedë do Pòlsczi ë zajił je wierã jesz Mieszko I. Jednak nie òznôczô to, że mieszkańcë ti zemi zjintegrowelë sã z Pòlską. Chrobri prowôdzôł òstré biôtczi z Miemcama, chtërné to biôtczi rzeszëłë sã z wiôldżima kòsztama, a nawetka stratama. Wszetkò to powodowało òpozycëjã procëm Bolesławòwi Chrobrémù westrzód jégò pòddanëch. Nôleżelë do nich téż Pòmòrzanie. W piérszi fazë wòjnë Pòmòrzé Zôchòdné zdrzëcëło władzã Pòlsczi ë w 1007 rokù biskùp kòłobrzésczi òstół wënëkóny ze swòji diecezëje. Co sã tikô Pòmòrzégò Gduńsczégò, to przejimô sã, że ùsamodzelniało sã òno wzglãdã Pòlsczi kòl 1037 rokù, na co wiôldżi wpłiw miôł krizis monarchie piastowsczi, jaczi mòżno je dozdrzec w tim czasu. Jak jô ju przódë spòminôł, wòjnë, prowôdzoné przez Bòlesława Chrobrégò (a téż przez jegò sëna, Mieszka II) wiele kòsztowałë jich pòddanëch. Wësoczi bëłë kòsztë ùtrzimaniô ksyżëcznégò (a przez jaczis czas królewsczégò) dwòru ë wòjska. Także ë wiara katolëckô nie stała sã tedë pòpùlarnô midzë lëdzama. Stało sã to midzë jinyma za sprawą tégò, że bëła òna wprowôdzonô prôwdzewie strzednowiécznyma metodama, taczima jak na przikłôd wëbijanié zãbów za nieprzestrzéganié pòstu. Wszëtkò to sprawiło, że wëbùchł bùńt sparłãczony z nôwrotã do pògańsczi wiarë. Òd państwa pòlsczégò òdłączałë sã taczé jégò dzéle, jak Mazowsze, Pòmòrzé Gduńsczi ë zajãti przez Czechów Szląsk. Pózni, Kazmiérz Òdnowicel przełącził te zemie (w tim Pòmòrzé Gduńsczi) nazôd do Pòlsczi.

Jednak ta próba sparłãczeniô Pòmòrzégò z Pòlską nie òkaza sã skutkòwnô. Za czasów nastãpnégò władcë Pòlsczi, Bòlesława Szczodrégò, Pòmòrzé Gduńsczi jesz rôz òddzelëło sã òd państwa Piastów, (co stało sã kòl 1065 rokù) ë cesziło sã niezależnotą jaż do rządów Bòlesława Krzewogãbnégò, chtëren w 1116 rokù pòdbił je ë przëłącził do Pòlsczi. Wëchôdô z tégò, że zemia pòmòrskô w drëdżi pòłowie XI ë na pòczątkù XII wiekù bëła kòl pół wiekù samòbëtnô. Żëczné bëło témù gwësno ùrzidzenié Bòlesława Szczodrégò w biôtczi z sąsadama ë bënowé sztridë w sami Pòlsce (np. midzë Bolesławã Szczodrim a biskupã Stanisławã, midzë Zbigniewã a Bolesławã Krzewogãbnym).

Sóm Bòlesław Krzewogãbny znóny je w dzejach jako nen, chtërnémù ùdało sã pòdpòrządkòwac całé Pòmòrzé Pòlsce. Za jegò czasów wcelóné do państwa pòlsczégò òstałë: dzél nadwislańsczi ti zemi (z Gduńskã) ë ji dzél nadnotecczi (Krajna), chterny òddzelô Wiôlgą Pòlskã òd Pòmòrzégò Zôpadnégò. Do ti porë wszëtczé zemie pòłożoné na nordã òd strzédnégò ë dólnégò biégù Notecë nôleżałë do Pòmòrzanów, pòlsczé zôs zemie rozcygałë sã na półnié òd ti rzeczi. Òd tegò czasù Krajna òstała òddzelonô òd Pòmòrzégò ë bëła pùzni dzélã Wiôldżi Pòlsczi.

Co sã zôs tikô zôpadnégò dzéla Pòmòrzégò, to nie òstało òno wceloné do Pòlsczi, le blós pòdporządkowóné ji jako lenno. Panowôł nad tą zemią ksyżëc Warcësłôw I, chterny kòle 1122 rokù stôł sã lennikã Bòlesława Krzewogãbnégò.

Ë tak doszlë më do kùńca pierszégò dzéla najich rozwôżaniów. Cëż z nich wëchôdô? To je widzec z tegò, że Pòmòrzé Zôchòdné na gwës nie mòże bez uznané za jintegralny dzél Pòlsczi piérszich Piastów. Nôléżało do ni òd ok. 972 r. do 1007 r. (co dôwô kòle 35 lôt) ë pózni jako lenno òd 1122 r. A wic do chwilë smiercë Bòlesława Krzewogãbnégò (1138 r.) Pòmòrzé Zôchòdné pòdporządkowóné bëło Pòlsce (w różny formie) blós kòle 51 lôt. Za to jaż 115 lôt cesziłó sã niezależnotą. Kąsk jinaczi wezdrzi sprawa z Pòmòrzém Gduńsczim. Jakbë przëjic, że przënôlégało òno do państwa Mieszka I ju kòle 960 rokù ë rechòwac jaż do 1138 rokù ti wëchôdô, że w tim czasu Pòmòrzé Gduńsczi bëło dzélã Pòlsczi przez kòle 117 lôt (ok. 960 – 1037, 1047 - 1065, 1116 - 1138) a wòlnotą cesziło sã blós kòle 61 lôt (1037 – 1047, 1065 – 1116). Wëchôdô z tegò, że wschòdny dzél Pòmòrzégò béł barżi sparłãczóny z résztą Pòlsczi jak dzél Zôchòdny. Jednak czéj pòrównô sã pòd tim wzglãdã Pòmòrzé Gduńsczi z jinima terëczasnyma dzélama państwa, téj widzy sã, że bëło z tim państwã wiele gòrzi zjintegrowóné jak Mazowsze czë Szląsk, chtërné to zemie na wiele krotszi òd Pòmòrzégò czas wëapartniałë sã z głównégò derzénia monarchie piastowsczi. Je widzec z tégò, że dôwny mieszkeńcë pòmòrsczi zemi nie garnãle sã pòd władzã Pòlsczi ë ùparto strzeglë swòji apartnotë, co zrésztą bëło tipòwé dlô tégò cządu, niechãtnégò ùrôbianiu wikszich państwów a nastôwionégò prawie na ùtrzimanié wòlnotë môłëch tatczëznów.

Fòrmellów Słôwk

zaczątk