Z Witołdã Bòbrowsczim, spółautorã pierszégò elemeńtôrza kaszëbsczégò, zakłôdcą kaszëbsczëch spòdlecznëch szkòłów na Głodnicë, w Stôri Hëce ë Mòjsczi Hëce (wejrowsczi ë kartësczi kréjz), gôdô Paùl Szczëpta

Czedë òsta ùrëchòmionô tuta szkòła na Głodnicë?

Szkòła òsta òtemkłô w 1991 rokù. Starszi òd dawna chcelë miec tuwò nazôd szkòła, bò jã zamklë w 1975 rokù i òtwòrzëlë wikszą szkòłã, do jaczi nasze dzecë bëłë wòżony do Miłoszewa. Òbiécelë, że bãdze zrobionô droga, że bãdze dowóz a potemù jak sã òkazało autobùs nie jidze, z Miłoszewa je trzeba jic piechti. Czasã autobùs nie jachôł, nie bëło telefònu żebë zazwònic że autobùsu ni mdze, téj nicht nie zazwònił i dzecë żdałë, żdałë a pùzni szłë piechti. Reno wczas wstôwałë a wieczorã téż przëchòdzëłë ò pùzny pòrze. Téj starszi chcelë miec nazôd tuwò szkòłã.

Czéj w 1989 më tuwò założëlë part Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, téj jeden z taczich pòstulatów prócz krómù, jaczégò më chcelë miec, asfaltowi drodżi, bëła szkòła spòdlecznô. Donenczas më mómë blós króm òd 1990 rokù i dopiérze w 1991 bëłë warënczi żebë tuwò tã szkòłã stwòrzëc. Òna pòwsta dzãka rewòlucëji jakô bëła w tim czasu w Polsce i że wôżné jinszpektorowie nie wiedzelë jak dłëgò bãdą jinszpektorama. Bëło wiele zamieszaniô we władzach òswiatowëch, także më pòwstelë jakò Kaszëbskô Spòdlecznô Szkòła. Niechterny rozmielë że spòdlecznô znôczi pò pòlskù społeczna (zdrëszënowô) i dlôte władzô mëszla że jakò społeczna pòdlégómë pòd Gdunsk, a Gdunsk wierził że to je szkòła normalnô i że pòdlégómë pòd Wejrowò. I tak naju przez trzë lata nicht nie kòntrolowôł. I dzãka temù më sã jakòs ùtrzimelë. Prawdą je téż że më nalezlë taczich lëdzy, co wiedzelë, jaczé są przepisë ale téż wiedzelë, że kaszëbsczi szkòle je trzeba pòmòc. Taką òsobą béł na przëmiôr Róman Tempsczi, nieżëjący ju direchtór Sztabù Sztôłceniô Spòdlecznégò przë gdunsczim Kùratorium, jesz w latach 80-ëch nôleżnik Zrzeszeniégò... Òn wiedzôł że héwò przepisë nie nadążają za żëcym.

Ò co chòdzyło we sztrajkù w 1995 rokù?

W 1995 òdbéł sã sztrajk żebë miec jednã klasã wëżi. Nôprzód mielë më doch tuwò blós 3 klasë. Òd zaczątkù më chcelë, żebë to bëła takô pełnô spòdlecznô szkòła - òd pierwszi do ósmi klasë, żebë bëło òd razu widzec jaczé są efektë naszi robòtë. Dopiérze òdkąd w 2000 rokù më òstalë zamkłi i szkòła òsta przejãtô i ùtwòrzonô na nowò przez Part K-PZ w Rëmi, jesmë pełną szescklasową szkòłą. To ò co më biôtkalë òd dôwna sã zjiscëło.

Jaczé bëłë nôwikszé procemnoscë?

Në to bëło przede wszëtczim to, że całé strukturë, całô òrganizacëjô państwa ale téż òsoblëwie strukturë òswiatowé, prawné nie bëłë przërëchtowóné na to, że w Pòlsce je miészosc kaszëbskô. Przódë mëszlelë, że miészosc to są Miemcë, jaczich w Pòlsce nibë ni ma... a na òglë to Pòlskô ni mô niżódnëch miészosców, bò ti co bëlë to są za greńcą, abò za Òdrą, abò za Bùgã. Téj i stosënk do miészosców etnicznëch czë nôrodowëch przechôdôł drãgò. To béł nôwikszi problém. Nie bëło rubrik, żebë wpisac kaszëbsczi... Nawetka terô w programie kòmpùtrowim jaczi sã wëkòrzistëje do tegò testu kòmpetencëjów, jaczi je w szósti klase je pëtanié „czë je to szkòła miészoscowô?” jeżlë sã òdpòwié „jo”, to mòże wëlowac miãdzë miemiecką, czeską, ùkrajinską... a kaszëbsczi ni ma. Zwëczajno we wszëtczëch ùrzãdach bëło ò jednã szëfladã za môło i bëło trzeba stwòrzëc jesz jednã: dlô Kaszëbów. Në i taczi są zôwadë, ale mëszlã, że to sã bãdze copało, to co nôgòrszé je ju za nama. Terô ò co je trzeba biôtkòwac, to te môłé szkòłë bò òne są taczim matecznikã, placã dze zachòwùją sã wiedno etniczné, lokalné kùlturë. I czéj zdżiną te môłé szkòłë, to szanse na to żebë w tich wialdżich szkòłach mògła sã rozwijac ta môlowô kùltura są zmiészóné przez procesë pòlonizacëji - tak to je trzeba doch nazwac. A téż taczégò wëkùlturowieniô młodi generacëji.

Skądka bierzemë przikłôd prowadzeniô taczëch etnicznëch szkół?

Dlô nas tuwò na Głodnicë taczim wzorã są szkòłë we Frizëji. Tam wicy jak 50 lat temù wchôdałë szkòłë ze frizëjsczim jãzëkã. Òni tam mają terô baro rozwiniãté te wszëtczé strukturë. Më tak pòdzérómë jaczé òni mają rozwiązania, jak òni to robią. Òni nie mają pòzamëkóné môłich szkòłów, nie zrobilë z nich szkòłów filialnëch. Dzecë z klasów 1-3 na ùczbie są razã, je to jakbë kąsyczk jindiwidualnô nôuka. Më to prawie pòdzérómë jak òrganizowac robòtã na tich trzech rówiznach razã, jak to mòże fùnkcjonérowac...

Czasã gôdô, że kaszëbizna mòże zdżinąc, zaniknąc. Czë sygnie blós robic taczé szkòłë etniczné, żebë òna przetrwa?

Mëszlã, że jedną z wôżniészich prziczin, że kaszëbizna dżinie je szkòła, że òna dzecóm i starszim gôda, że kaszëbizna nie je nick wôrt. Òna bëła tim przédnym procëmnikã. Terô òna mô szanse òdrobic te wszëtczé stratë, to zło i to zrekòmpensowac i zrehabilitowac sã. I terô òsoblëwò, czedë starszi mają mni czasu, żebë przekazëwac młodim tã tradicëją, to szkòła mô zacząc to nadrabiac.

Czedës gôdało, że kaszëbizna szkòdzy na rozwij dzecka, czë wiele tegò pòzdrzatkù òstało jesz kòl lëdzy?

Kòl naji bëłé zrobioné taczé badérowania i z nich wëchôdô, że ta swiąda kaszëbskô baro pòszła do przódkù, że 97% starszich, nie wszëtcë, ale bezmała wszëtcë, ni mô żódnégò strachù ò to, że dzece ùczoné we szkòlë pò kaszëbskù bãdą miałë jaczés stratë we swòjim rozwiju. A do tegò kòl 80% starszich pòdôwô, że gôdô z dzecama pò kaszëbskù! Dzãka temù, że szkòła ùczi kaszëbsczégò, że nen je achtniãti, ùhònorowóny, zaczinô sã jinaczi zdrzec w chëczach na kaszëbsczi. Że to nie je jãzëk blós do robòtë, nawetka, że to je blós „chëczowi”, le że je to jãzëk w jaczim są pòwiescë, wiérztë, piesni, w jaczim są jaczé wôżné zéńdzenia. To je jakbë nowô żëcé kaszëbiznë.

Téj kaszëbizna nie zadżinie?

Nié. Jeżlë takô bãdze dënamika rozwiju...

...a jaczi téj mô bëc nastãpny krok?

Terô je biôtka ò to żebë w dżimnazëjach jesz bëła kaszëbizna. We szkòłach spòdlecznych ti kaszëbiznë je dosc wiele, a jô widzã że pùzni dzecë jidą z tich spòdlecznych, z różnëch wsów z różnëch szkòłów do dżimnazëjum, to ju tu abò starszi mają strach abò je nieżëcznô atmòsfera i ti kaszëbiznë tam ni ma. Na szczescé w liceach i na uniwersytece naczinô sã robic dobrô atmosfera i to je wôżné, żebë i tam kaszëbizna trafia, żebë ùtwòrzëc tã kaszëbistikã.

Czë kaszëbiznie je jakbë „pò drodze” z Ùniją Europejską?

Jeżlë chòdzy ò rozwiązania w òswiace, to tam nie ma niżódnëch òsoblëwich wëmôganiów, zastrzégów òd krajów europejsczich, jeżlë chòdzy ò òrganizacëją szkòłów. Są jednôk gwësné mòdele, jaczé fùnkcjonérëją w różnëch krajach. Jô tak mëszlã, żebë rozpropagòwac to, co sã robi na przëmiôr w Òlandëji. To bëłobë dobré dlô kaszëbsczich szkòłów, ale gwësno téż dlô jinszëch szkòłów w Pòlsce. Kaszëbi, sami ze se, są lëdzama ti przińdny Europë, bò ju òd razu są dwajãzëczny. Europejczik to bãdze taczi co bãdze gôdôł we dwùch, trzech mòże sztërzëch nawetka jãzëkach. Pò drëdżé Europejczik to nie je człowiek bez swòji kòrzeni, rózdżi. To mùszi bëc jasno òkresloné: jô jem Bretończik, jô jem Prowansalczik, jô jem Kaszëba. Je trzeba bëc skądkas i wiedzec skądka sã je. I nawetk jeżle familëjô je pòmieszónô, to nawetk to je wôrtnotą: swiąda kùlturë òjcowisti. Trzeba wiedzec chto sã je, żebë bëc barżi tolerancëjny.

To znôczi Wë mëszlice że młodi Kaszëba mdze gôdôł „jô jem Europejczik ë jô jem Kaszëba”?

Mëszlã, że to tak bãdze. Jem Europejczikã, bò jô jem Kaszëba. Tim barżi, że kùltura kaszëbskô nie je doch tak lëchô, żôrotnô, żebë sã ji sromic, żebë z nią nie jic wprzódk. Są w Pòlsce place, dze są i wiãkszé górë i wiãkszi lasë i głãbszé jezora... ale tam ni ma Kaszëbów. I to je téż gwësnô atrakcëjô, żebë tuwò lëdze mòglë przejeżdżac.

Co je terô nôwikszą procëmnoscą dlô młodëch Kaszëbów w ùcwierdzanim jich swiądë?

Gwësno to, że ni mają taczégò dostãpù do tich technicznëch strzodków. Ti, co mają kòmpùtrë, to wiedzą, że sã mògą dogadac przez internét z Kaszëbama z różnëch strón Pòmòrzô i swiata. Żebë le ta młodzëzna kaszëbskô nie òsta blós tim frizérą, spawôczã czë kòwôlã. Më brëkùjemë élitów, tich czerowników, chterny bądą wësztôłcony, ale pełny swiądë kaszëbsczi. Je wiele taczich, co trôfiają na uniwersytet i są pełni bùchë z tegò, że są Kaszëbama i tak mô bëc. Minãłë ju czasë, czedë sã trzeba bëło tegò sromac. A jak sã dô w rãkã kaszëbsczi młodzëznë tã wiedzą, samòwiedzą to bãdze to droga do wikszégò docenieniô sã i bùchë. To mùszi jisc w tim czerenkù...

Czëlë ùczëc sã, ùczëc i jesz trochã ùczëc...

No niestetë tak to je, że bez tegò niewiele sã zdô.

zaczątk