W strëmiannikòwim numrze Òdrodë Ł. Grãdzëcczi sã jiscy ò to, że sejmòwô ùstawa ò mniészëznach nôrodnëch i etnicznëch nie òbjimnie Kaszëbów. Pisze òn, że „w sejmie kaszëbizna nie je wôrt òchronë” tak, jak mniészëznë karajimskô, cëgańskô, tatarskô i łemkòwskô. Chòdzy wierã ò to, że Kaszëbi nie mdą ùznóny za mniészëznã etniczną, bò są dzélã pòlsczégò nôrodu. Ł. Grãdzëcczémù bë wierã zanôleżało na tim, żebë Kaszëbóm òstôł przëznóny òsoblëwi status i przëwileje, taczé jak mają te, wëżi wëmienioné spòlëznë.

Dotëchczôs Kaszëbi so jakòs radzëlë. Përznã nama w tim pòmòglë naszi pòliticë - pòsłowie i senatorzë. Ale to nie bëłë jesz przëwileje, le dopiérkù pierwszi rôz w historii kaszëbizna dozna òpieczi ze stronë państwa. A przedtim òna bëła le wiedno tãpionô. Tej takô môłô rekompensata nóm sã nôleża. Ale kò tak, w całoscë, za wiele më z nëch z „przëwilejów” nie skòrzëstelë. Mòżlëwé jednak, że pò ùchwôlenim nowi ùstawë grozy nóm to, że skùńczą sã wszelaczé ùrzãdowé dotacje na Pòmeranią i na wëdôwk ksążk? A w taczim paskùdnym ùstroju, w jaczim mùszimë żëc, nie dô sã òbéńc bez „przëwilejów”. Czejbë nôród nie béł òkrôdóny, tej bë sã nalazło dosc „mecenasów”, wspiérającëch kaszëbiznã. A tak mùszimë liczëc na łaskã panów.

Na temat òchronë (tj. przëznaniô ùprzëwilejowónégò statusu) mniészëznów jô ju czedës pisôł, ale nicht tego ni mòże so wdarzëc, bò mój felietón na ten temat nie ùkôzôł sã w drëkù. A miôł sã ùkazac w Kurierze Bëtowsczim, le redakcjô tegò cządnika gò „nie pùscëła”. Tak samò zresztą pòstąpiła redakcjô Òdrodë z dwùma jinyma mòjima tekstama. Jô rozmiejã, że redakcyjné karno mô prawò pùblikòwac to, co mù pasëje i nawetka òdrzucac tekstë, co nie są zgódné z nôdbama przez nie wëznôwónyma. Le szkòda mie je mòjëch, niewëdrëkòwónëch felietónów. W „swòjim czasu” òne bëłë jesz dosc swiéżé, aktualné i mògłë kòmùs dac përznã do mësleniô.

Felietón wësłóny pôrã lat temù do Bëtowsczégò Kùriera béł napisóny w czasu, czej bëła rozpatriwónô pòdobnô ùstawa ò mniészëznach. W rezultace ji ùchwôleniô mniészëzna niemieckô dosta przëwileje wëbòrczé (mniészô lëczba głosów, pòtrzébnô do te, żebë jich pòséł sã nalôzł w sejmie) i tej do pòlsczégò sejmù sã dostało karno pòsłów - Niemców. Tak téż je do dzysô.

W tim tam felietónie jô pisôł, że naszim, domôcym pòlitikóm bë sã widzało, żebë Kaszëbów téż òbjimnąc przëwilejama dlô mniészëznów etnicznëch. A jô béł i jem zdaniô, że nie je trzeba niżódnëch przëwilejów dlô niżódnëch mniészëznów. Prawie òpak. Chòdzy ò to, żebë wszëtcë mielë równé prawa. Żelë mdze sprawiedlëwòsc, tej so kòżdi radã dô. Przëwileje bùdzą le zôzdrosc nëch lëdzy, co nie są ùprzëwilejowóny. Dlôte lepi bë bëło, żebë mniészëznë nôrodné wëkòrzëstałë te prawa, jaczé ju są zapisóné w konstitucji (je tam wierã zôpis, że wszëtcë są wedle prawa równy...).

Dobrze je, żelë Kaszëbi sã troszczą przede wszëtczim ò se. Tak pòwinno bëc, człowiek pòwinien nôprzód mëslec ò tim jak zapewnic chléb i bezpiek swòji rodzëznie.

Wmôwiô sã nama, że më mùszimë kònieczno duńc do Europë, bò jak nié tej „biada”. Ten tón téż dôwô sã wëczëc téż w Pomeranii. Czëtiwóm tã optimisticzno nastrojoną Pomeranią. Strzód artiklów je pisóné përznã na temat „wstãpòwaniô” Pòlsczi do Europë. Naszi gbùrzë i rëbôcë, pòprzez pùblëcëstów wëpòwiôdają swòje òbawë, ale nié za òstro. Co lëdze tak pò prôwdze mëszlą ò tim eurowstãpòwanim?
Jô widzã, że Drëszë z Òdrodë i z Pòmeranii pò prôwdze mają starã ò kaszëbiznã, że rozmajitima spòsobama próbùją wskrzesëc kaszëbsczégò dëcha itd. Jednak trzeba so zdac sprawã z tegò, że przëstąpienié do Unii zniszczi pòlską (i kaszëbską) wies. Kò ùrzãdnicë z Brukselë gôdają, że pòlskô wies mùszi sã stac pòdobnô do europejsczi. A tam w rolnictwie je zatrudnionëch 13 procent wszëtczich robòtników. A nawet, czejbë na pòlsczich wsach, pò wstąpienim do Europë òstało 30 procent lëdzy. Co tej sã stónie z kaszëbizną? Kò kaszëbizna żëje jesz le na wsach, a i to słabò. Tej jak mómë nazwac tëch, chtërny nibë walczą ò kaszëbiznã a radzą przëstãpòwac do Unii?

Żelë chto chce nama wmówic, że ni ma alternatiwë, nie wierzta (je NAFTA, a nôlepi: bëc samòstójnym). Unia Europejskô je to „moloch” i wszëtkò w ni funksnérëje corôz to gòrzi. Do cze sã pchac tam, gdze nas nie chcą? Prôwdac, òni le tak gôdają, że nas nie chcą. Ale je widzec, że òni na nas mają wiôldżi aptit i baro chãtno nas do kùńca pòłkną...

Ale tu, żelë jidze ò Kaszëbów i Pòlôchów, chcemë sã zastanowic, czëjim kòsztã më mómë bëc ùprzëwilejowóny? Żelë më cos dostóniemë nadto, tej kòmùs trzeba cos ùmknąc. Na szczescé zapòwiôdô sã, że z tegò kłopòtu nasz sejm nas wëbawi. Òstóniemë wszëtcë bez „òchronë”. I jô mëszlã, że to sã dobrze skłôdô. Chcemë le sã trzëmac razã z Pòlôchama!

Eugeniusz Gòłąbk

Redakcëjô nie ùjuwerniô sã z całim pòzdrzatkã Autora.

zaczątk