Robert Chrzanowsczi

Nôstôrszą ë nôbëlniészą stôrodôwnotą Chylonijë je kòscół swiãtégò Miklosza, co stoji na dôwnym westrzódkù wsë. Pòwstôł òn w drëdżi pòłowie 14 stalatégò jakno filëjô òksëwsczi parafijë. Mùrowónô prezbiterëjô z tegò cządù przedërchało do dzysô. W 16 st., czej pachtôrzama Chylonijë bëlë Cyrenbergòwie, kòscół òstôł przejãti bez protestantów, chterné ùżiwëlë gò bez 100 lat. Nôslédné miewcowie – Sobiescë ë Radziwiłłowie – dalë gò nazôt katolëkama. W 1897 r. kòscół òstôł rozbùdowóny na ôrt neogòticczi, a w 1915 r. stôł sã òn parafialną swiãtnicą. Pierszim probòszczã òstôł Kòsznéder z Chòjniców Franz Mendel. Nôslédné proboszczowie to: Józef Labòn (1948 – 1952), Stanisłôw Mackòwiôk (1952 – 1958), Franc Kirstein (1958 – 1968), Wòjcech Zelińsczi (1968 – 1983) ë Ludwik Grochòwina (òd 1983). W bòkadnoscë tegò kòscoła je wôrtnô gòtickô rzezba Pietë z 15 st. ë òbrôz ò ti sami tematice z 17 st. Wiôlgô szkòda, że kòscół nen òstôł zeszpacony w òsmedzesątëch latach bez nie za baro ùdałé rozbùdowanié.
Na pôłniowim kùńcu Chylonijë, na zberkù lasa, je wësokô na 120 métrów rzma zwónô Swiãtą Górą. Na ji szczëce bëła czedës kaplëca z sztaturą sw. Miklosza ë cëdownym zdrzódłã. Wspòminają ò ni wizytacëje z 18 st. Kaplëczkã zniszczëł wiater w 1845 r., nowô zôs òsta wzniosłô ju na westrzódkù wsë (dzysô je tam skrziżowanié sztrasów Chylońsczi ë sw. Miklosza). Zdrzódło bije do dzysô, ale stracëło ju wierã swòjã mòc. W 1997 r. na pôłniowi ùbiedrzni górë jesz rôz ùstawioné òstałë kaplëczczi ze sztaturama Matczi Bòsczi ë sw. Miklosza. Góra jesz rôz sta sã „swiãtô”.
Przë sztrasë Dzałdowsczi 12, pò drodze na nowi parafialny smãtôrz, (stwòrzony w 1939 r.) stoji jeden z cekawszich pòmników w Gdinië ë na całëch Kaszëbach. Je to wësoczi pòstament z sztaturą Christusa.
Są na nim widzec szterë tôfle z nôzwëskama mieszkańców Chylonijë, co zdżinãlë na frontach 1. swiatowi wòjnë (je tëch nôzwësków szterdzescë). Pòmnik nen pòwstôł w 1920 r., równak na placu, dze terô stoji, ùstawiony òstôł wierã ju pò 1945 r.
Nôstarszé bùdinczi Chylonijë mòżno je òbôczëc naprocëm kaplëczczi sw. Miklosza przë Chylońsczi sztrasë 25 ë 27. Są to stôrô karczma Thymiana, dze òd 1786 r. mieszcza sã stacëjô prësczi pòcztë ë dodóm Vossów, nôstarszi ë nôbëlniészi chylońsczi familëjë. Przë sztrasë Chylońsczi 31 przedërchôł dodóm Tónë Jasińsczégò, slédnégò wójtë Chylonijë. Zarô krótkò (Chylońskô 28) stoji tak zwóny Górny Młin, ò chtërnym gôdka je ju w zdrzódłach z 14 st. Dzysdniowi bùdink je z 19 st. Slédnéma jegò miewcama bëlë Krieslowie, co mielëlë tuwò zbòżé do 1952 r. Młińsczi stôw jistniôł jesz dłëżi, bò do òsmedzesątëch lat, czedë to pò nieùdałich próbach stwòrzeniô w nim basenu òstôł zasëpóny. Króm tegò béł w Chylonijë jesz Dolny Młin, co przënôlégôł do Òrzłów, ale ni ma ju pò nim znakù. Bùdinczi ë stôw zdżinãłë przez rozbùdowanié lokòmòtiwòwnië Pòlsczégò Krajowégò Banu. Przë sztrasë Chylońsczi 55 stoji òdnowiony pałack flészra Banduscha, a pòd numrã 76 bëła wacha prësczich szandarów (późni pòlsczi Krajowi Pòlicëjë). Za to przë Chylońsczi 91-93 stoji wzniosłi bez familëjã Vossów w trzëdzestëch latach „wiôlgômiastowi” bùdink, a na kùńcu dôwné wsë, pòd numrã 149 zbùdowóny òstôł na zaczątkù 20 st. gòscyńc Lëpòwi Dwór.
W Chylonijë jidze téż òbôczëc przikłôd stôropòlsczégò dwórkù. Je to stojącô przë banowiszczu willa Gazolina, co zbùdowónô òsta w dwadzestëch latach. Kòle ni przedërcha ògrodowô latnica ë stôrô kòniarniô.
Wôrt téż wspòmnic w tim môlu përznã ò chylońsczim banowiszczu. Pòwstało òno ju w 1870 r. (wschòdny bùdink), ale przédny jegò dzél wzniosłi òstôł w 1912 r. na ôrt banowiszczów w Wejrowie, Redze ë Òliwie. W tim czasu téż przeniosłô òsta tuwò pòcztowô stacëjô. Na placu kòle banowiszcza stoji téż nowi bùdink pòcztë zbùdowóny w 1935 r.
Przë sztrasë Lubawsczi 4 òbôczëc jidze stôrodôwną szkòłã wzniosłą (na môlu starszi) w sédmedzesątëch latach 19 st., a zarô kòle ni nowi bùdink Spòdleczné Szkòłë nr 10 z 1936 r. (terô mòcno rozbùdowóny). Niedalek stamtądka, przë Mòrsczi 200, widzec je nowô bùdacëjô Przédnictwa Promòcëjowégò Westrzódka Òliwsko-Darżlëbsczé Lasë z cekawą ùczbòwą jizbą. Bùdacëjô na òbjimniãtô je bez snôżo wezdrzący park, a slôde ni stoji stôrô sedzba Nadlesyństwa Chylonijô z kùńca 19 st.
Czej chylońsczé stôrodôwnotë pòrównô sã z Gduńskã czë nawetka z westrzódnym dzélã Gdinië, tej mògą sã òne wëdôwac nie za baro przëcygającé. Z drëdżi równak stronë są òne znakama przeszłotë ë rozwiju tegò môla. Mëszlã, że nimò wszëtkò są òne wôrt òbezdrzeniô ë tegò, żebë zatrzimac sã kòle nich chòc le na sztócëk.

tekst przedolmacził S. Fòrmella

zaczątk