Jô sã ùrodzył 9. zélnika 1902 rokù w Mirochòwie. Pò to jô przëszedł na swiat, żebë prôwdã głosëc Kaszëbóm ë ò Kaszëbach ë dlô jejich dobra robic ë dzejac wedle swòji mòżnoscë zgòdno z sëmienim. Je to dosc òdpòwiedzalné i baro òdwôżné widzenié swòjégò bëcô, tu na zemi, westrzód lëdzy, nié wiedno pòzytiwno nastawionëch a czãsto zwiartich. Aleksander Labùda widzôł, że mô do spôłnieniô swòjégò szlachù misëją, misëją retaniô kaszëbiznë, chtërny òfiarowôł całé swòjé żëcé.

Swòjã edukacëją zaczinôł òd katolëtcczi szkòłë lëdowi w Mirochòwie. Bëła to miemieckô spòdlëcznô szkòła, w jaczi bëło gôdóné le pò miemieckù. Doma ùżëwóny béł blós kaszëbsczi a w kòscele, na ùczbie do Swiãti Kòmóniji - pòlsczi. W czasu ùczbòwëch wësôdzków, dzecë gôdałë gwësno pò kaszëbskù. Bëło to wnenczas tãpioné. W tim dëcht czasu, jak gôdô sóm Labùda, pierszi rôz stanął òdemkło w òbarnie rodny mòwë. Przékòwôł sã zakôzowi ùżëwaniô jãzëka kaszëbsczégò we szkòlë, dokôzëjącë to tim, że je to rodnô mòwa, chtërną mô miłowac ë tczëc. Taczé bëłë zôczątczi dardżi kaszëbsczi Aleksandra Labùdë.
Pùzni, pò 1918r, jakò ùcznia Państwòwi Szkólnowsczi Seminarëji w Kòscérznie, miôł leżnosc pòznac ks.dr Léòna Heykã, znónégò lëterata i pòétã kaszëbsczégò, jaczi béł jegò katechétą. Miôł òn wiôldżi wzątk na sztaturzenié sa młodégò Labùdë, przede wszëtczim na jegò zacekawienié sa témizną kaszëbską. Òb czas ùczbë sztudérowôł téż zsziwki Grifa, òbeznôwôł sa m.jn. z dokôzama Młodokaszëbów, z drëkama Ceynowy, Lorentza. Dzãka temù òdeckło sã w nim czëcé dëchòwi zdrëszeniô ze swòją tatczëzną.
Maturã zdôł 15 lëpińca 1923r. ë òd raza dostôł òbsadzenié na szkòlnegò i p.ò. prowôdnika spòdlëczny szkòłë w Lënii. Robiôł tam do 1928r. Pòtkanié razã z drëchem Janem Trepczykiem kòl dr Aleksandra Majkòwsczégò w 1925r. bëło przełómanim w żëcym młodégò Labùdë. Wszëtczé wątplëwòscë co do pòzdrzatkù pòszłë wek. Pëtającë sã ò to czë Kaszëbi są apartnym nôrodã słowiańsczim, czy blós „szczepã” pòlsczim, czy mòwa Kaszëbów je apartnym jazëkã słowiańsczim, czy blós gôdką pòlską, Majkòwsczi òdpòwiédzôł: „czëtôjce”, pòkôzëjącë na słowôrz Stefana Ramùłta: „Słowôrz jãzëka pòmòrsczégò, abò kaszëbsczégò”, Akademijô Mésternoscë w Krakòwie.
„Szczestlëwi je człowiek, jaczi pò dłudżich pòszukòwaniach nalôzł to, co szukôł. Jô szukôł ë nalôzł zgrôw mòjégò żëcô, ale równoczasno òpatrznosc nałożëła na mie grãdą robòtã ë òbrzészczi. Temù naléżało dzejac, cos robic. Leno jak i òd czégò zaczic?” Razã z Janã Trepczikã ùmëslëlë założëc Zrzeszenié Szkólnëch Kaszëbów. Zjôzd w Kartëzach w 1929r, nimò tôklów z starnë wëszëznë, sã òdbéł. Na zjôzd przëjechôł m.jn. Majkòwsczi, jaczi zabédowôł òbsadzenié kaszëbsczi òrganizacëji dlô wszëtczich lëgòtnëch Kaszëbów, nié le dlô szkôlnëch Kaszëbów. Pòmëslënk tén òstôł przëjati przez aklamacëją. Pòwòłónô wic do żëcô Zrzeszenié Krajewé Kaszëbów, pierszą òrganizacëją skòscérzającą Kaszëbów. Rok pùzni Labùda sã zwòlnił z zôrôbkù szkólnégò. Gwësny ju swëch mësli ë dokôzów, „fùl szczescô w òdnalézenim zgrôwù żëcô” òddôł sã le sprawóm kaszëbsczim. W 1936r. znôw przeszedł do robòtë szkólnégò. Pòsobną òprzestónkã w ùczeniu miôł w latach 1941-1946. Wnenczas, przëmùszony przez leżnoscë, wstąpił do Wehrmachtu. Pò tim wanożił pò Krece, Africe, Jitaliji. Dostôł sã w britijsczi pòjmanié, jaż na òstatkù razã z armiją dżenerôlë Andersa wôrdył do kraju. Na starkòwiznã warcył w 1964r. Żił w Lënii, ùcził téż w Zelewie, Skąpem k. Tornia, w Bączu, Bãdargòwie, Czãstkòwie i pò kùńc w Tłuczewie, gdze zegnôł slédné lata żëcô.
Szkòłowô dzejnota Aleksandra Labùdë, to jedna z wielu znanków jégò warkòwi rësznotë. Béł téż pùblicystą. Debùtowôł w „Chëczë Kaszëbsczi”, dodôwkù do „Gazétë Gdińsczi”. Pisôł téż w czwiercrocznikù „Bëne i bùten”. Wszëtczi te pismiona bëłë zamikóné przez pòlską władzą na Pòmòrzim. Pò interwëncëji direktora Pòmòrsczi Zrzeszë Òbarnë Zôpadnëch Kresów, Grif Kaszëbsczi òstał zamkniãti, bò „szerził westrzód Kaszëbów ùléwczi separatisticzné”.
Labùda, nimò pòsobny stracony biôtczi, sã nie pòddôł. W 1933r. założił raza z Janã Trepczikã ë Janã Rompsczim, apartny cządnik pòd titlã „Zrzesz Kaszëbskô”, jaczégò zéwiszcze bëło „W jimiã Bòga - òdroda Kaszub”. Zrzesz nimò wielu zôwadów, ataków ze starnë wëszëznów, przedërcha jaż do wëbùchù drëdżi wòjnë swiatowi, a pùzni pò wòjnie òśta reaktiwòwónô.
W nôrodny pòlitice czerowelë sã wskôzama „równy z równyma”. Nie chcëlë dopùscëc, żebë Kaszëbi bëlë traktowóny z górë, abò spichòny do drëdżi katregòriji mieszkeńców. Te pòzdrzatczi wëwòłałë òstrą kritika ze starnë wëszëznów. Doprowadzałë do wielu kònfiskatów cządnika, a Labùda, jakò przédny redachtora, béł dërchem wëstôwiony na ùlôżanié ze strónë wëszëznów. Czãstô stôwôł przed sądã. Równak to mòcné karno nieùdżątëch lëdzów, biôtkało dali, nimò tich wszëtczich bòlëznów ë òskarżeniów.
Aleksander Labùda prócz znónëch felietonów (pisónëch pòd pseudonimã Gùczów Mack) ë mni znónëch wierztów, je téż autor „Dbë kaszëbsczégò pisënkù ze prawòpisnym słowôrzã” (1939) ë „Kaszëbsczégò słowôrza” (1960), ùdbónégò dlô szkólnëch niépòchòdzącëch z Kaszëbów. Téż òstôł wëdóny w jednym tómie „Pòlskô - kaszëbsczi słowôrz ë kaszëbskò-pòlsczi słowôrz” w òbrobienim Edwarda Brézë (1982).
Bëła to òsoba jak na ne czasë kòntrowersëjnô. Jak na dzyséjszé - përznã bë béł mni. To òn ë jinszi Zrzeszëńcë, nie miôł strachù gadac: kaszëbsczi jãzëk, kaszëbsczi nôród. Biotkòwelë ò ùznanié kaszëbsczich jazëkòwëch ë kùlturowëch apartnotów. Òni, w swòjim pismionie, wëstapilë z żadanim wòlnotë „Równoscë ë Sprawiedlëwòtë dlô Kaszëbów”. To òni pòprzez swój lëteracczi ùróbk, a przede wszëtczim taczé dokazë jak: drama „Arkòna” Jana Rompsczégò, pòémã „Biôtczi mòrsczégò bòga” Jana Trepczika ë pòémã „Reknica” Aleksandra Labùdë, wprowadzëlë do domôcy lëteraturë òdrodny pierwińc.
Pò drëdzi „starnie barikadë” stoją lëdze, jaczi wiele zarzucają Labùdze ë zaòstałim zrzeszëńcóm. Przede wszëtczim béł atakòwóny za tak zwóné przeroscenié nôrodné z tendencëjama seperatëznyma. Sóm Labùda zapiérôł sã témù, gôdającë, że òskôrżcë pòdchôdelë do sprawë zgrôwno.
Pòsobna wëmówka bëła ze starnë prof. Bùkòwsczégò w „Kaszëbsczi regjonalëznie”, tika antisemitiznë. Téż Labùda wëjasniô ten zjawiszcze jakno zachòwanié takticzné. Zrzeszëńcë antisemitama nie bëlë. Nimò tëch wszëtczich zastrzégów, Bùkòwsczi dostrzégô téż pòzytiwné stronë Zrzeszëńców, to je dejowòsc, gòrącé ùlubienié domôcy zemie. Przëcëskanié prôw do Gduńska ë Szczecëna.
Samémù Labùdze czãsto wëtikô sa mòckò to, że niezmùszony, jidącë do Wehrmachtu, ùcwierdzôł swòjã lëbòsc ë felënk ùmòcnionëch wskôzów, zapierającë spòdleczną dejã kaszëbsczi òbarnë procëmkù germanizacëji. Jinszi dbë je Witôłd Bòbrowsczi, jaczi gôdô, że w nëch czasach, prawie kòżden dozdrzeniałi chłop, jaczi sã do tégò nadôwôł, béł w Wehrmachce. Abò béł volksdeutschã, wnenczas dostôwôł miemiecczé domôctwò (òbiwatelsktwò) do òdwòłanô, abò tégò ni miôł ë béł wëstôwiony na wënëkanié do Gùberniji. Dodôwnym ùcażenim bëło to, że dostającë domôctwò miemiecczé pò wòjne nie bëło dôwóné automaticzno pòlsczé nazôd. Całi czas béł na miemiecczich papiórach, do 1952 r., ni mającë prôw, jaczé przëstowałë fùlprawnym mieszkeńcom pòlsczim.
Pò wòjnie, czéj nastałë nowé czasë, Aleksander Labùda béł òb całi czas pòd òbzérkã Służbë Ùbëtnoscë. W 1961. bëła dokònónô rewizëjô w miészkaniach S. Bieszka, J. Rompsczégò ë A. Labùdë. „Òjca òskôrżiwelë ò wespòłrobòtã z tzw. rewizjonistama miemiecczima, z zomakama” - gôdô Bògùsława Labùda, jegò córka. Tadeusz Bòlduan, w ksażce „Nie delë sã złómac”, pisze, że tak zwónô rewizjonizna zôchòdnomiemieckô bëło wnenczas pòszëkòwim òskôrżenim, jaczi władze wëcyga dlô ùscëgòwieniô Kaszëbów. Pùzni ta władzô sã tak do tegò scwierdzeniô przënãcëła, że ùrzãdnicë w to ùwierzëlë ë wëcygalë to przë kòżdi grôwce pòliticzny procëm Kaszëbóm.
Òb rewizëją w chëczë Aleksandra Labùdë, òsta dokònónô kònfiskata gwësnëch rzeczi. Bëłë to lëstë pisóné pò miemieckù, jaczé òtrzimiwôł òd swòjich sostrów, mieszkającëch w Austriji, òdjimczi ë wiele manuskriptów pisónëch pò kaszëbskù. Òb całé przëszëkòwónié, nie òstało nalazłé nick co bë mògło Labùdze tak pò prôwdze zaszkòdzëc. Prôcownikóm Słëżbë Ùbëtnoscë nick dejade nie przeszkòdzëło napisac, że lëstë bëłë pisóné pò bawarskù. Në czéj pò kaszëbskù nie rozmielë…
Niedołgò pò tim zdarzenim, Labùda òstôł wërzucony z Kaszëbskô-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Tadeusz Bòlduan téż w „Nie delë sã złómac” pisze, że nôprzód do karna Zrzeszëńców ùprocëmniło sã na zéńdzeniu Głównégò Zôrzãdu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô 15 zélnika 1961r.
Nôprzód bëło zéńdzenié niechtërnëch człónczów Głównégò Zôrzãdu z Sekretariatã KW PZPR. Na òglowim zéńdzeniu ze Zrzeszeniô òdsadzony òstôł A. Labùda. W prawach człónków òstelë zawiészony na cząd jednégò rokù S. Bieszk ë J. Rompsczi. F. Marszałkòwsczi ë J. Trepczik òstalë ùpòmnióny, bë w przińdnocë pòstãpòwac wedle sztatutu òrganizacëji. Pòdle relacëji Bòlduana, człónkòwie Głównégò Zôrzãdu K-PZ, ùdżiãlë sã przed partã ë ùkôralë swòjich drëchów le za to, że ti òbstojiwelë przë swòjich pòzdrzatkach.
Przédnictwò sã ùdżãło przed partã kòmùnysticznym, bò òsta jima pòstôwionô alternatiwa: abò Zrzeszëńcë staną przed sądã ë badą òbsądzony, abò Zrzeszenié sprôwi jich sprawã we swòjim karnie. Zatem òsta wëbróné miészé złé, z nôdzeją, że nadéńdze taczi sztërk, czedë to złé mdze mòżno naprawic. Bezprawné pòstanowienié ò òdsadzenim Labùdë òstałô anulowóné dopiérkù 10 lôt pùzni, fòrmalno temù że bëło niezgódné ze sztatutã, wjimno jakò czësto niedokôzóné. Z òbwinów nie òstôł obczëszczony równak Aleksander Labùda. Pò prôwdze Bòlduan w swòji ksążce pisze, że stało sã to wczasnij, ale nie pòdôwô datum, tak jak to zrobił w przëtrôfkù Bieszka, Rompsczégò, Trepczika ë Marszałkòwsczégò. Przindno Bòlduan òbsôdzô fakt doprowôdzeniô nazôd człónkòwsczich prôw, jaczich Aleksander Labùda nie przëjił.
Kazëmiérz Kléina, wiceprzédnik K-PZ, zapitóny ò Aleksandra Labùdã, gôdô: Tak pò prôwdze Labùda nigdë nie béł wërzucony z K-PZ. Wiedno béł baro dokładno zrzeszony z zrzeszoną spòlëzną ë pò prôwdze brôł dzél do kùńca w zéńzdeniach piszącëch pò kaszëbskù, òrganizowónëch przez K-PZ. Za swòj pòzdrzatk, Labùda we Zrzeszenim nie béł diskreditowóny, a jeżlë ju bëłë jaczé swôrë to bëłë òne na òsonbòwim spòdlim.
Jak ju wczasni jô mia rzekłé, Aleksander Labùda to pòstacëjô kòntrowersëjnô. Niechtërne faktë z żëcégò Labùdë, są jinterpretowóné na wszëlejaczi ôrt ë pò prôwdze, pòstacëjô ta nie je nóm do kùńca znónô. Wëdôwa bë sã, że setną roczëzna je bëlnô leżnosc fùlnégò òdkrëcégò òsobë Aleksandra Labùdë ë ùtczëcô jegò ùróbkù. Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszenié, latos swiãtëje roczëznë zrzeszoné z Hieronimã Derdowsczim. Ë ta gwësno pòstacëjô zwëprzédnia zrzeszeniowe rozegracëje. Nie je to dejade znanka jaczi le niechãcë dlô òsobë Aleksandra Labùdë a prosté niedozdrzenié ti datë - wëjasniô Kazëmiérz Kléina.
Rolô Aleksandra Labùdë je jesz, nimò wszëtkò, nieuwôżônô. Nié wszëtcë są w mòżnoscë zrozmiec ë dostrzéc jegò wialgòsc. Niechtërny widzącë jégò nieuwôżnotã jakò człowieka, tak gò próbùją òbszacowac - gôdô Witôłd Bòbrowsczi. Gwës Labùda béł niepòkórną dëszą, ale téż człowiekã wiôldżégò dëcha ë bëlnym Kaszëbą. Przez to że béł nade jinszima - je ë béł dlô wielu niezrozmióny. Nimò, że ùszło ju wicy jak 20 lat òd jegò smiercë, jegò deje nie òstałë pògrzebioné. Temù téż, chòc nié le, je wôrt wiedzec ò tim wszëtczim, co dlô kaszëbiznë òn mô zrobioné.
Zabëwającë, zatrzéwùjemë jeden z nôwôżniészëch dzélów historëji nôrodny juwernotë Kaszëbów.
Môłk je rzeczą lëdzką. Zëjącë ò bòlszewisczi, socjalistny reżim, letkò bëło schadac z dardżi, ale równo ne czasë beznazôdno ùszłë. Żëjemë w demòkratnim, prawòrządnym kraju, téj nôlegô òstateczno pòzamëkac te lëstë ùszłotë, jaczé jesz nie òstałë do kùńca wëjasnioné.

M. Bradtke

zaczątk