 |
| Nôwikszi môłi nôród |
Wiele czesczich turistów sztërkùje swòje ferije na hiszpańsczim
Dzëwim Wëbrzeżim. Tatk familëje sã nôucził pò hiszpańskù ë
mësli so, że mdze miec wszëtczé dwiérze òtemkłé. Stónie sã
bòwiém to, że nichto z nim pò hiszpańskù nie mdze chcôł gadac.
Czemù? Bò na całim wzénicznym wëbrzeżu Hiszpanii ë téj téż
w Barcelonie lëdze nie gôdają pò hiszpańskù, ale mają swój
gwôsny jãzëk - katalońsczi. Dzysô to ju tak nie wëzérô, ale
ta mòwa, o jaczi wikszosc lëdzy nie wié, że je abò mësli,
że je to le takô môlowô gwara hiszpańsczégò, bëła jesz we
strzédnëch stalatach główną mòwą w zôpôdnym dzélu Europë przë
Strzódzemnym Morzu. Trzeba wic rzec, że katalońsczi béł mòwą
òficjalną królewstwa aragońsczégò. W czasach, czéj pòmòrsczi
władca Swiãtopôłk III. bòjował z Krzëżôkama, aragòńsczi Jakub
I. dobéł òd Arabów całą zemiã walencëjską ë òstrowë Balearsczé,
dze sã òd nëch czasów gôdô pò katalońskù. Aragońsczi królowie
ale zajëlë téż nordowé wëbrzeżé Francëji (Prowencëją), jitalsczé
òstrowë ë całą nordową Jitaliją. Grëpa żołnierzów katalonsczich
biôtka z Tërkama na òsce ë bezmała całé 14 stalaté rządzëło
w Grecëji strzédny. Muszã rzec, że jesz do dzys sã w jednym
gardze na Sardiniji (Alghero) użiwô mòwã katalońską ë téż
w kraju kòl gardu Perpignan w północny Francji.
Mało lëdzy wié, że katalońsczi béł pierszi romańsczi prozaiczny
jãzëk. Pierszi katalońsczi pisôrz béł Ramon Llull, jaczi w
swojim jãzëkù pisôł ju w 13. stalatim knédżi filozoficzné
ë romansë. Wiôldżi rozwij katalońsczi lëteraturë béł ju w
14. ë 15. stalatim, czéj zjawia sã epika ricerskô, pòézëjô,
kroniczi samëch królów, dokôzë filozoficzné ëtd. Pierszą reną
dlô Katalonów bëło wëmiarcé dinastiji barcelońsczi (1410),
ale autonomijô mielë Katalonë jaż do 1714. rokù, czéj jich
kandidat (Habsbùrg) przegrôł w wòjnie ò hiszpańską erbã. Dzéń
11égò séwnika, czéj òstała dobëtô Barcelona je do dzys katalońsczim
narodnym swiãtã (terô znô to datum kòżden, ale z jinszégò
pòwodu). Pòtemù bëło ùżëcé kaatlońsczi mòwë wzbarnioné, jaż
w 19. stalatim pòwsta nowé pòkòlenié òdrodzenców, jaczi dostóną
kùlturã zôs na europejską rówiznã. Władzô Franka znaczëła
znów wzbarnienié mòwë nôrodowi, ale pò ji skùńczenim, kùlturô
katalońskô znów sã zaczëła rozwijac, katalońsczizna sã sta
drëgą oficjalną mòwą w Kataloniji, Walencëji ë na Baléarach.
Terô pò katalońskù gôdô jaczé 7 miliónów lëdzy, je to mòwa
nôuczi, użiwô sã ji zwëczajno na uniwersytetach ë pracodawcë
żądają òd swojich pracowników egzaminów z nôrodowi mòwë. Problém
je, że w centrze stolëcë ti zemi - w Barcelonie, sã gôdô głównie
pò hiszpańskù ë że òglowi rząd popiérô głównie mòwã państwowã.
Jistnieje telewizëjô katalońskô, dze téż wszëtczé cëzé filmë
mają dabink katalońsczi, rząd autonomiczny (Generalitat) dôwô
dëtczi téż na rozwij czinematografiji katalońsczi. Jistnieje
wiele grëp mùzycznëch, jaczé spiéwają pò katalońskù, przedew
wszëtczim rock abò mùzykã folkòwą żebë zrobic òpòzycją muzyce
hiszpańsczi. Cekawą sprawą je, że są pòpùlarné téż piesnie
z tekstama procëm hiszpańiznie. Przecã dlô wiele Katalończików
je òbraza, czéj jim chtos powié, że są Hiszpanë. Pòkazac hiszpańską
fanã w Katalonii je përznã nierozwôżno.
Widzyta të wëniczi, jeżlë wiémë, że jesz przed 30 latama bëło
pùbliczné ùżëcé mòwë zabronioné. Katalońszczizna sã wcyg rechùje
jakno miészëznowô mòwa, chòcz mùszi jesz rzec, że w Andorze
je to jedurnô państwowô mòwa, są w ni wszëtczé dokùmentë ë
nôdpisë na ùlicach. Prawdą je, że statisticzi pòkazają, że
nôwikszô mòwa tégò małégò państwa je hiszpańskô. Kataloni
cë dokôzëją, jak je mòżlëwé biôtkac za swòjã mòwã ë kulturã
procëm „rozwijowi historije” ë to gwôscëwie jô chcôł pòkazac
Kaszëbóm - gwôsnô mòwa ë kùltura je skôrb, jaczi mùszi chronic.
Vladislav Knoll
zaczątk
|
|
| 
Vladislav Knoll
V. Knoll je sztudéra Ùniwersytetu w Pradze. Je Czech. Jinteresëje
sã kaszëbizną, chòc jegò sztudérówóny wark je klasyczny filologa.
Je autora Jinternétowi starnë ò Kaszëbach ë jinszëch miészëznowëch
jãzëkach. Òd rokù wespółrobi z naju cządnikã.
|
|
|
