Czej sã zdrzi na kartã Pòlsczi ë pòcygnąc lënią z nordë na pôłnié, z Pòmòrzô do Besczidów, òd greńcë do greńcë, to bë bëło widzec, że dwa môle: dze na lëniô sã zaczinô ë sã kùńczi mają ze sobą wiele wespólnégò. Szlachùją za sobą dzeje dwùch môłëch nôrodów: Kaszëbów na nordze ë Łemków na pôłnim. Ny òstatny w zacht lëczbie mieszkelë na Besczidze Nisczim.

Czë Nisczi Besczid, pësznô krôjna, wdôrzi dzysô ò swòjich dôwnëch mieszkeńcach? Turista, jaczi stanął w Kartëzach, gwësno rzecze: Jô jem na Kaszëbach. Ale czë nen prawie człowiek bãdącë czile dniów w Magùrsczim Nôrodnym Parkù, rzecze: jô béł na Łemkòwsce? Ë gwësno naj turista bë béł baro zadzëwiony, czëjącë w Besczidze łemkòwsczëznã. A kò na Kaszëbach nie je zadzëwiony, czëjącë kaszëbiznã… A mòże prawie rzeknie, że béł prosto w Besczidze…
Besczid to krôjna cerkwiów ë smãtarzów ë to je brëk përznã dobri wòle bë hénë nalézc szlach brutalno roznëkónégò pò 2. wòjnie nôrodu. Bò cëż jesz wespólnégò z Łemkama, pasturzama r rolnikama mô bezmała pół tësąca smãtarzów z cządu 1. swiatowi wòjnë?
Cerkwie je to gwësny dokôz artisticzny szmaczi Łemków, bùdzą równak smùtk. Są òbiektama bùdowónyma z prôwdzewim mésterstwã, na dodôwk przez prosti lud, jaczi w swòjich chëczach (chiżach), mieszkôł razã z bëdłã, a za stodołë mù bëłë przãterka nych chëczów. Ò niewielu z nëch cerkwiów mòże dzysô rzec, że służą swòjim prôwdzëwim gwôscëcelóm. Niechtërné z nich mają òbjãté katolëcë, niechtërné to mùzëje. Rolô mùzëje to krótczé zdanié: „tak bëło czedës”.
Historijô Łemków nie je długô ë dosc bëlno òpisónô jak Kaszëbów. Midzë 14. ë 16. st. mają przëbëté w Nisczi Besczid prawie òni wòłosczi pasturze, jaczi sã mieszelë z lëdztwã pòlsczim, słowacczim ë rusczim. Ti prawie są Łemkama. Do kùńca 19. st. nie bëło z nima niżódnégò jiwra, jaż historijô zażąda òd nich deklaracëje: „Chto jes të?” Pòlôchama, Ùkrajincama, Łemkama? Nié, kawel ni miôł lëtoscë: ni mòżeta bëc Łemkama, a gwësno nié w waju rodny zemi òjców ë nënk.
Pò 2. swiatowi wòjnie òsta przesédlony kòle 80 tës. Łemków. Dzél trafił na Zôpadné Pòmòrzé ë Sląsk, dzél do Redzecczi Zrzeszë. Besczid òstôł pùsti na 10 lat. Nimò, że pò 1956. rokù dzél Łemków przëjachôł nazôd do swòji domôcëznë, lëchi kawel historije mô dobëté. Òstôł zamòrdowóny nôrdó ë jegò kùltura. Pò 50 latach zmartwichwstôwô.
Dzysô nich sã nie bòji ni nie sromô że je Łemkã, tak samò jak że je Kaszëbą. Kùltura Łemków dejadë wiedno bëła to kùltura le blós wsë, a na wiedno përznã przegriwô z kùlturą gardu. Jakô je przińdnota Łemków? Nie je niga mòżlëwé, żebë cała tradicëjô bëła ùtrzëmiwónô. Tegò ni mòże żãdac òd nikògò. Ale mòże żãdac, żebë na tradicëjô w cawnoce bëła achtnionô.

M. Sachajkò

zaczątk