5 (17) / 2002

Kaszëbizna / Zdrëszëna:

• Zjôzd Kaszëbów 6. lëpińc - Kartuzë (òdjimczi)
• A co z Baną?
• Kaszëbë ònline
• Prawa nôrodnëch miészëznów
• Ùczniowsczi Sejmik Kaszëbsczi
• Swiãto Rédë ë rédzczi kaszëbiznë

Felietona:

• Malowanié jizbë

Nié le Kaszëbë:

• Pòdhalé z Kaszëbama razã ò samòrządną òbéńdową Pòlską

Gôdómë ò Europie… :

• Mòże nie mdze tak lëchò
• Kaszëbë kò są w Europie

Kùltura:

• Finôł Kònkùrsu Rodnô Mòwa – Chmielno
• Pùcczi weekend
• Scynanié kani! –galeriô òdjimków

Lëteratura:

• Młodô spòsobnô
ò Karolënie Serkòwsczi

• Wëdôwk wiérztów Piépra

Swiãto Rédë ë rédzczi kaszëbiznë
Je w òbéńdze krézu wejrowsczégò miasto, chtërne mô to samò miono, co rzéka, nad jaką leżi. Chòc pierszé pisóné słowò ò tim môlu w kronikach historicznëch pòchôdô z czasów strzédnëch wieków, to dejade miasto to je baro młodé. Domëszlôta sã ju wierã, Drodżi Czetińcë, ò jaczi gard nama tùwò chòdzy?... Je to gwësno Réda.

Pierszé wiescë ò Rédze pòkôzałë sã kòle 1357 rokù. Bëła òna tedë wsą. Pòłożonô je w pradolëznie Rédë ë Łebë, midzë wiôldzima lasama (Trójmiejsczi Krajobrazowi Park òd półnia ë Darżlëbskô Dzëwizna òd nordë). Dzeje jé bez dłudżi czas zrzeszóné bëłë z rzéką Rédą, chternô mia przóde wiôldżé znaczenié dlô gòspodarzënkù wsë ë òkolégò. Dzejałë nad Rédą młinë, piłë, kùznië. Rzéka ta bëła też wëzwëskiwónô do pùszczaniô drzewa z wòdą. Dopiérkù pò drëdżi swiatowi wòjnie znaczenié rzéczi w żëcém gòspodarzeniowim Rédë sta sã miészi. W 19 st. baro wôżné bëło dlô té wsë wëbùdowanié bansztrëczi ze Gduńska do Berlina. W 20 stalatim do rozrostù Rédë przëczëniało sã wëstawienié miasta ë hôwindżi w Gdinie, w òstatnëch zôs latach tak zwóny Lëdowi Pòlsczi robòtë przë bùdowaniém Jądrowi Elektrownië w Żôrnowcù. Miejsczi prawa kùreszce òtrzima Réda w 1967 rokù.

Tak sã skłôdô, że w dniach òd 14 do 16 czerwińca mieszkańcë tégò gardu, w czas rozegracëji zwóny Dnie Rédë, swiãcëlë trzëdzëstąpiątą roczëznã tégò zdarzeniô. Nie bëła to równak jedurnô leżnosc do swiãcëniô, bò w tim samim czasu przëpôdało sétmedzesąt lat dzejaniô Dobrowòlny Ògniowi Starżë w Rédzë ë dzesątô roczëzna òdrodë rédzczégò partu Kaszëbskò-Pòmòrczégò Zrzeszeniégò. Na czas trzëdniowëch rédzczich ùroczëznów ùmëslóné bëłë midzë jinszima: òtemkniãcé nowëch jizbów w bùdinkù henëtnégò Miejsczégò Òstrzódka Kùlturë, Szpòrtu ë Rekreacëji ë wiele szpòrtowëch rozegrów, taczich jak, na przëmiôr, mecz fósbala midzë samòrządowcama Rëmi, Rédë ë Wejrowa. Tuwò chcemë równak przede wszetczim pòdsztrichnąc roczëznã òdrodë rédzczégò partù KP-Z, jégò dzejanié ë òglową sytuacëjã kaszëbiznë w tim miesce.

Pòczątczi partu w Rédzë przëpôdają na lata 1973 ë 1974. Pòwstało tedë karno K-PZ, chterné perznã pózni przësztôłcëło sã w samobëtny Part Miejsczi. Równak w pierszim cządzë swòjégò dzejaniô part Rédzczi dërch napòtikôł wiele kłopotów. Zdarziło sã nawetka, że pò 1983 rokù òprzestôł dzejaniô (chòc nie òstół òficjalno zlëkwidowóny). Dopiérkù na pòczątkù lat dzewiãcdzesątëch, dzãka òglowopòlsczim, politiczno-gòspodarzczim zmianom, nastół czas zëczny wòlnému lëdzczému dzejaniu. Tedë też, cze w 1992 rokù, w bùdinkù bibloteczi publiczné w Rédzë òdbëło sã zéńdzenié, pòdczas chternégò òdrodzôł sã rédzczi part. Òd tégò czasù rédzczi zrzeszińcë (westrzód nëch òsoblewie wëróżniwô sã wasta Paùl Hincke) aktiwno włączelë sã w dzejanié na rzecz rozszérzaniô kaszëbiznë w swòjim miesce. Na przëmiôr òd 1993 r. wespółòrganizëją zwëkòwą zymkòwą rozegracëjã, na jaczi wiedno mòżno je pòsłëchac kaszëbsczich karnów, òbôczëc dokôzë lëdowégò kùńsztù naji òbéńdë, pòszmakac kaszëbsczégò zjestkù abò kùpic cekawą ksążkã ò Kaszëbach czë Pòmòrzim. Òd 2000 r. dzejô przë rédzczim parce karno spiéwné, chternym òd łońsczégò rokù czieruje wasta Edmùnd Lewańczyk. Noszi òno miono „Rédzanie”. Nierôz ju miało òno leżnosc zaprezeńtowac sã na różnëch imprezach. Òno też midzë jinszima wëstąpiło na òstatnëch dniach Rédë. Króm tégò wôrt wspòmnąc też ò wëdanim monografijë napisóné bez B. Zawal – Brzezińską a pòswiãcóné żëcému ë dokôzom kaszëbsczégò wërzinôrza lëdowégò ë mieszkeńca Rédë – Jizajasza Rzepë.

Sama ùroczëzna dzesąti roczëznë òdrodë rédzczégò partù òdbëła sã 15 czerwińca. Pierszim ji dzélã bëła mszô sw. òdprôwionô w kòscele pòd zawòłanim Wniebowzãcô Nôswiãtszi Marije Pannë. Pòtémù zôs mòżno bëło òbezdrzéc westãpë artisticzné, co òdbiwałë sã w aulë dżimnazëji nr 1. Zaprezeńtowałë sã tedë: chùr Lëtniô pòd przédnictwã wastë Tomôsza Fòpke; dzecné karno Lëzëńsczé zwònuszczi ë dzejającé przë rédzczim parce spiéwné karno Rédzanie. Króm tégò, òstatnégò dnia rédczich ùroczëznów, kąsk dzysdniowégò kaszëbsczich wiców pòkôzôł Kaszëbsczi Kabaret Fif Rómana Drzéżdżóna ë Piotra Cëskòwsczégò.

Na kùńc pòdsztrichnąc mùszimë to, że w taczim miesce jak Réda zrzeszenié mô do zrobieniô dosc grãdą rzecz.. Chòdzy ò to żëbë ùretac kaszëbsczi charakter tégò gardu, w chtërnym, jak wiémë, mieszkô dosc teli lëdzy zeza Kaszëbów ë dze je zagrôżba, że grëpa Kaszëbów mòże sã kąsk zagùbic w wiôldżi ùrmie ledzy z różnëch dzélów Pòlsczi. Pòmòcné w tim pòpiéranim kaszëbiznë mòże téż bëc gwësno to, że Réda (wespół z Rëmią ë Wejrowã) przënôlegô do Môłégò Kaszëbsczégò Trójgardu. Pòd mionã tim krëje sã zdrëszëna tich trzech gardów, chternô pòwsta w czerwińcù 2000 r. Zôs jednym z motiwów ji ùtworzeniô bëła midzë jinszima chãc ùchòwaniô kùlturowi ë dëchòwi òstôwiznë Kaszëbów. Latos przédnictwò w ny zdrëszënie mô prawie Réda. Jak pisze jeden z rédczich dzejôrzów kaszëbsczich, wasta Bògusłôw Bréza, rédzczi part stôł sã sztabilnym dzélã kùlturowégò żëcégò miasta ë przëczëniôł sã baro do zmòcnieniô kaszëbsczi swiądë ë rozszerzeniô naji kùlturë. Félëje równak rédzczima zrzeszińcama bëlny promòcëji, chtërna bë sprawia, że jich dzejanié bë bëło znóné téż ë w jinszich dzélach Kaszëbów. Dejade mómë nôdzejã, że z tim ë z jinszima rzeczama dzejôrze z Rédë dadzą so bëlno radã, czegò też jima na nastãpné dzesãc lat serdeczno żëczimë.

Fòrmellów Słôwk

zaczątk 


Na Jinternece nigdë ni môsz
wszëtczégò…

żebë miec wiedno całą Òdrodã, wiedno na czas – òbacz tuwò
Mòżesz nas wspòmòc w wëdôwanim abò kòlpòrtażu?Napiszë do naju!