Je w òbéńdze krézu wejrowsczégò miasto,
chtërne mô to samò miono, co rzéka, nad jaką leżi. Chòc pierszé
pisóné słowò ò tim môlu w kronikach historicznëch pòchôdô z
czasów strzédnëch wieków, to dejade miasto to je baro młodé.
Domëszlôta sã ju wierã, Drodżi Czetińcë, ò jaczi gard nama tùwò
chòdzy?... Je to gwësno Réda.
Pierszé wiescë ò Rédze pòkôzałë sã kòle 1357
rokù. Bëła òna tedë wsą. Pòłożonô je w pradolëznie Rédë ë
Łebë, midzë wiôldzima lasama (Trójmiejsczi Krajobrazowi Park
òd półnia ë Darżlëbskô Dzëwizna òd nordë). Dzeje jé bez dłudżi
czas zrzeszóné bëłë z rzéką Rédą, chternô mia przóde wiôldżé
znaczenié dlô gòspodarzënkù wsë ë òkolégò. Dzejałë nad Rédą
młinë, piłë, kùznië. Rzéka ta bëła też wëzwëskiwónô do pùszczaniô
drzewa z wòdą. Dopiérkù pò drëdżi swiatowi wòjnie znaczenié
rzéczi w żëcém gòspodarzeniowim Rédë sta sã miészi. W 19 st.
baro wôżné bëło dlô té wsë wëbùdowanié bansztrëczi ze Gduńska
do Berlina. W 20 stalatim do rozrostù Rédë przëczëniało sã
wëstawienié miasta ë hôwindżi w Gdinie, w òstatnëch zôs latach
tak zwóny Lëdowi Pòlsczi robòtë przë bùdowaniém Jądrowi Elektrownië
w Żôrnowcù. Miejsczi prawa kùreszce òtrzima Réda w 1967 rokù.
Tak sã skłôdô, że w dniach òd 14 do 16 czerwińca
mieszkańcë tégò gardu, w czas rozegracëji zwóny Dnie Rédë,
swiãcëlë trzëdzëstąpiątą roczëznã tégò zdarzeniô. Nie bëła
to równak jedurnô leżnosc do swiãcëniô, bò w tim samim czasu
przëpôdało sétmedzesąt lat dzejaniô Dobrowòlny Ògniowi Starżë
w Rédzë ë dzesątô roczëzna òdrodë rédzczégò partu Kaszëbskò-Pòmòrczégò
Zrzeszeniégò. Na czas trzëdniowëch rédzczich ùroczëznów ùmëslóné
bëłë midzë jinszima: òtemkniãcé nowëch jizbów w bùdinkù henëtnégò
Miejsczégò Òstrzódka Kùlturë, Szpòrtu ë Rekreacëji ë wiele
szpòrtowëch rozegrów, taczich jak, na przëmiôr, mecz fósbala
midzë samòrządowcama Rëmi, Rédë ë Wejrowa. Tuwò chcemë równak
przede wszetczim pòdsztrichnąc roczëznã òdrodë rédzczégò partù
KP-Z, jégò dzejanié ë òglową sytuacëjã kaszëbiznë w tim miesce.
Pòczątczi partu w Rédzë przëpôdają na lata 1973
ë 1974. Pòwstało tedë karno K-PZ, chterné perznã pózni przësztôłcëło
sã w samobëtny Part Miejsczi. Równak w pierszim cządzë swòjégò
dzejaniô part Rédzczi dërch napòtikôł wiele kłopotów. Zdarziło
sã nawetka, że pò 1983 rokù òprzestôł dzejaniô (chòc nie òstół
òficjalno zlëkwidowóny). Dopiérkù na pòczątkù lat dzewiãcdzesątëch,
dzãka òglowopòlsczim, politiczno-gòspodarzczim zmianom, nastół
czas zëczny wòlnému lëdzczému dzejaniu. Tedë też, cze w 1992
rokù, w bùdinkù bibloteczi publiczné w Rédzë òdbëło sã zéńdzenié,
pòdczas chternégò òdrodzôł sã rédzczi part. Òd tégò czasù
rédzczi zrzeszińcë (westrzód nëch òsoblewie wëróżniwô sã wasta
Paùl Hincke) aktiwno włączelë sã w dzejanié na rzecz rozszérzaniô
kaszëbiznë w swòjim miesce. Na przëmiôr òd 1993 r. wespółòrganizëją
zwëkòwą zymkòwą rozegracëjã, na jaczi wiedno mòżno je pòsłëchac
kaszëbsczich karnów, òbôczëc dokôzë lëdowégò kùńsztù naji
òbéńdë, pòszmakac kaszëbsczégò zjestkù abò kùpic cekawą ksążkã
ò Kaszëbach czë Pòmòrzim. Òd 2000 r. dzejô przë rédzczim parce
karno spiéwné, chternym òd łońsczégò rokù czieruje wasta Edmùnd
Lewańczyk. Noszi òno miono „Rédzanie”. Nierôz ju miało òno
leżnosc zaprezeńtowac sã na różnëch imprezach. Òno też midzë
jinszima wëstąpiło na òstatnëch dniach Rédë. Króm tégò wôrt
wspòmnąc też ò wëdanim monografijë napisóné bez B. Zawal –
Brzezińską a pòswiãcóné żëcému ë dokôzom kaszëbsczégò wërzinôrza
lëdowégò ë mieszkeńca Rédë – Jizajasza Rzepë.
Sama ùroczëzna dzesąti roczëznë òdrodë rédzczégò
partù òdbëła sã 15 czerwińca. Pierszim ji dzélã bëła mszô
sw. òdprôwionô w kòscele pòd zawòłanim Wniebowzãcô Nôswiãtszi
Marije Pannë. Pòtémù zôs mòżno bëło òbezdrzéc westãpë artisticzné,
co òdbiwałë sã w aulë dżimnazëji nr 1. Zaprezeńtowałë sã tedë:
chùr Lëtniô pòd przédnictwã wastë Tomôsza Fòpke; dzecné karno
Lëzëńsczé zwònuszczi ë dzejającé przë rédzczim parce spiéwné
karno Rédzanie. Króm tégò, òstatnégò dnia rédczich ùroczëznów,
kąsk dzysdniowégò kaszëbsczich wiców pòkôzôł Kaszëbsczi Kabaret
Fif Rómana Drzéżdżóna ë Piotra Cëskòwsczégò.
Na kùńc pòdsztrichnąc mùszimë to, że w taczim
miesce jak Réda zrzeszenié mô do zrobieniô dosc grãdą rzecz..
Chòdzy ò to żëbë ùretac kaszëbsczi charakter tégò gardu, w
chtërnym, jak wiémë, mieszkô dosc teli lëdzy zeza Kaszëbów
ë dze je zagrôżba, że grëpa Kaszëbów mòże sã kąsk zagùbic
w wiôldżi ùrmie ledzy z różnëch dzélów Pòlsczi. Pòmòcné w
tim pòpiéranim kaszëbiznë mòże téż bëc gwësno to, że Réda
(wespół z Rëmią ë Wejrowã) przënôlegô do Môłégò Kaszëbsczégò
Trójgardu. Pòd mionã tim krëje sã zdrëszëna tich trzech gardów,
chternô pòwsta w czerwińcù 2000 r. Zôs jednym z motiwów ji
ùtworzeniô bëła midzë jinszima chãc ùchòwaniô kùlturowi ë
dëchòwi òstôwiznë Kaszëbów. Latos przédnictwò w ny zdrëszënie
mô prawie Réda. Jak pisze jeden z rédczich dzejôrzów kaszëbsczich,
wasta Bògusłôw Bréza, rédzczi part stôł sã sztabilnym dzélã
kùlturowégò żëcégò miasta ë przëczëniôł sã baro do zmòcnieniô
kaszëbsczi swiądë ë rozszerzeniô naji kùlturë. Félëje równak
rédzczima zrzeszińcama bëlny promòcëji, chtërna bë sprawia,
że jich dzejanié bë bëło znóné téż ë w jinszich dzélach Kaszëbów.
Dejade mómë nôdzejã, że z tim ë z jinszima rzeczama dzejôrze
z Rédë dadzą so bëlno radã, czegò też jima na nastãpné dzesãc
lat serdeczno żëczimë.
Fòrmellów Słôwk
zaczątk
|